Στις αρχές της δεκαετίας του Ά90, με την κατάρρευση των κοινωνιών του «υπαρκτού σοσιαλισμού» εγκαθιδρύθηκε διεθνώς – και κυρίως στη Δύση (ΗΠΑ και Ευρώπη) – ένα δόγμα «οικονομικής ορθοδοξίας» και ένα αντίστοιχο δόγμα «πολιτικής ορθότητας».
Τα δόγματα αυτά συνοψίζονταν στην «παγκοσμιοποίηση των ελεύθερων αγορών», στην απόλυτη επιβολή των δυτικών κοινωνιών στον υπόλοιπο κόσμο (μέσα από την λειτουργία των ελεύθερων αγορών), και την απόλυτη «αναμόρφωση» του υπόλοιπου κόσμου με τις δυτικές αξίες (μέσα από την πολιτική επιβολή της Δύσης).
* Το οικονομικό δόγμα στηρίζεται στις διεθνείς αγορές και τους αυτοματισμούς τους, που θα αποδεικνύονταν καλύτεροι μηχανισμοί «αυτορρύθμισης» από οποιαδήποτε εθνική πολιτική και κρατική παρέμβαση. Ταυτόχρονα, στηριζόταν στο νέο ρόλο των χρηματιστηρίων και στη δυνατότητά τους όχι μόνο να «απελευθερώνουν» το δυναμισμό των κοινωνιών, αλλά να αναμορφώσουν και τη διαστρωμάτωσή τους, να αναδείξουν νέες ελίτ. Ήταν, λοιπόν, ένα δόγμα φιλελεύθερης προσέγγισης στην οικονομία.
* Το πολιτικό δόγμα – που προσέλαβε τα χαρακτηριστικά ενός ασφυκτικού κώδικα «πολιτικής ορθότητας» – στηρίζεται στην κατάργηση των εθνικών κρατών και των «τειχών» που τα κράτη παραδοσιακά δημιουργούσαν ανάμεσα στις κοινωνίες. Ταυτόχρονα, προωθεί και «ευαγγελίζεται τον παρεμβατισμό υπερεθνικών οργανισμών, που θα «απορροφήσουν» τις εξουσίες των εθνικών κρατών. Θα «αναμορφώσουν» τις κοινωνίες, θα αλλάξουν όχι μόνο την παραγωγική βάση, αλλά και το ίδιο το ιδεολογικό-θεσμικό εποικοδόμημα των κοινωνιών. Θα αλλοιώσουν τη σύνθεση τους, θα καταργήσουν παραδοσιακές ταυτότητες και θα δημιουργήσουν νέες.
Τέτοιοι υπερεθνικοί οργανισμοί, στο βαθμό που θα ανακατανέμουν πόρους και ρόλους «από τα πάνω» κι «απΆ έξω» (δηλαδή από εξωτερικά «υπέρτερα» κέντρα εξουσίας), έχουν χαρακτήρα «σοσιαλδημοκρατικής» προσέγγισης, αν και σε διεθνή κλίμακα πλέον.
Παραδοσιακός και νέος-φιλελευθερισμός
Τα δύο νέα δόγματα είχαν και κάποιες ουσιώδεις διαφορές με τα πιο παραδοσιακά ρεύματα του φιλελευθερισμού και της σοσιαλδημοκρατίας.
* Το παραδοσιακό φιλελεύθερο δόγμα έδινε έμφαση στην απελευθέρωση του εμπορίου.
— Το νέο-φιλελεύθερο δόγμα έδινε έμφαση στην απελευθέρωση της ροής κεφαλαίων, κυρίως των πιο βραχυχρόνιων και πιο ρευστών.
* Το παραδοσιακό φιλελεύθερο δόγμα έδινε έμφαση στη δημιουργία βιομηχανικής βάσης και εξαγωγών.
— Το νέο-φιλελεύθερο δόγμα έδινε έμφαση στις υπηρεσίες και την «αποκάλυψη» χρηματιστηριακών υπεραξιών.
* Το παραδοσιακό φιλελεύθερο δόγμα έδινε έμφαση στην παραγωγική επένδυση.
— Το νέο-φιλελεύθερο δόγμα έδινε έμφαση στην κερδοσκοπία.
* Το παραδοσιακό φιλελεύθερο δόγμα έδινε έμφαση στη διεύρυνση και ενίσχυση των μεσαίων στρωμάτων μέσα σε κάθε εθνική κοινωνία.
— Το νέο-φιλελεύθερο δόγμα προσπάθησε να αναδείξει νέες «χρηματιστηριακές» και διεθνοποιημένες ελίτ μέσα σε κάθε εθνική κοινωνία.
* Το παραδοσιακό φιλελεύθερο δόγμα είχε σταθερό σημείο αναφοράς του την εσωτερική δημοκρατία και την δημοκρατική νομιμοποίηση.
— Το νέο-φιλελεύθερο δόγμα αναδείκνυε διεθνείς οργανισμούς χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση και υπονόμευε τη δημοκρατία μέσα σε κάθε χώρα, με όχημα Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) αφανούς χρηματοδότησης, αμφισβητώντας το δημόσιο συμφέρον, κατακερματίζοντας κάθε κοινωνία σε αλληλοσυγκρουόμενες μειοψηφίες που δεν «αθροίζουν» δημόσιο συμφέρον, καταγγέλλοντας τη «δικτατορία της πλειοψηφίας» (!) και προσπαθώντας να επιβάλει την… «δημοκρατία» των μειοψηφιών!
Παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία και «πολιτική ορθότητα»
Ταυτόχρονα αναδείχθηκαν και σοβαρές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στην κλασική σοσιαλδημοκρατία και το νέο «προοδευτικό» δόγμα «πολιτικής ορθότητας» που προσπαθούσε να την υποκαταστήσει:
* Η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία έδινε έμφαση στη μετατροπή των εργατικών στρωμάτων σε μεσαία τάξη.
— Το νέο δόγμα «πολιτικής ορθότητας» έδινε έμφαση στη δημιουργία νέων προλεταριακών στρωμάτων από μετανάστες, με παράλληλη αποδυνάμωση των παραδοσιακών μεσαίων στρωμάτων.
* Η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία προσπαθούσε να «ενσωματώσει» πολιτικά την εργατική τάξη στο σύστημα της αγοράς.
— Η «πολιτική ορθότητα» επιχειρεί να διαλύσει την εργατική τάξη, να τη μετατρέψει σε «χυλό» καταναλωτών, όλο και περισσότερο εξαρτημένων από τις τράπεζες.
* Η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία, ενοποιούσε την εργατική τάξη και τα μεσαία στρώματα για να εξισορροπήσει την επιρροή του «μεγάλου κεφαλαίου».
— Η «πολιτική ορθότητα» κατακερματίζει τη μεσαία τάξη και τα λαϊκά στρώματα σε «μειοψηφίες», και περιθωριοποιεί το «μεγάλο κεφάλαιο» κάθε κοινωνίας, για να επιβάλει την παγκοσμιοποίηση.
* Η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία έδινε έμφαση στη ανάπτυξη της εθνικής βιομηχανίας μέσα από την ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης.
— Η «πολιτική ορθότητα» δίνει έμφαση στην ανάπτυξη των διεθνών χρηματιστηρίων και των αγορών περιουσιακών στοιχείων – κινητών και ακινήτων (asset markets).
* Η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία αναδιανέμει εισόδημα και ευκαιρίες από τους πλουσιότερους στους φτωχότερους.
— Η «πολιτική ορθότητα» αναδιανέμει την παραγωγική βάση από τις αναπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες χώρες που εμφανίζουν χαμηλότερο κόστος, ενώ μέσα στις αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες, αναδιανέμει πόρους από τη βιομηχανία στις τράπεζες, αναδιανέμει κέρδη από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις στους «εθνικούς πρωταθλητές», τα ολιγοπώλια και τα καρτέλ, αναδιανέμει απασχόληση από τους εγχώριους εργαζόμενους στους χαμηλότερα αμειβόμενους μετανάστες, αναδιανέμει ευκαιρίες και ισχύ από τις «εμπράγματες αξίες» (μέσα παραγωγής) στην εκμετάλλευση της ρευστότητας (υπεραξίες περιουσίας).
* Η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία αναδεικνύει τις ταξικές αντιθέσεις και προσπαθεί να τις ενσωματώσει στη λογική της αγοράς.
— Η «πολιτική ορθότητα» αναδεικνύει αιτήματα περιθωριακών ομάδων συγκαλύπτοντας τα πραγματικά προβλήματα της κοινωνίας: Ο «γάμος των ομοφυλοφίλων», η «νομιμοποίηση των ναρκωτικών», τα «δικαιώματα» των… «πειραματόζων» που «υποφέρουν στα εργαστήρια», η σωτηρία της «πολικής αρκούδας», αποτελούν αιτήματα υπαρκτά ή ανύπαρκτα, σοβαρά ή (ακατ)ανόητα, πάντως πολύ υποδεέστερα σε σύγκριση με άλλα, πολύ σοβαρότερα, που υποβαθμίζονται ή εξαφανίζονται πλήρως.
Ο μεγάλος… αναχρονισμός των «μεταλλαγμένων»!
Ο παραδοσιακός φιλελευθερισμός και η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία έδιναν έμφαση στην εθνική ταυτότητα, στην προάσπιση του εθνικού-δημόσιου συμφέροντος και στην εμπέδωση της δημοκρατίας.
Αντίθετα, οι μεταλλαγμένες εκδοχές του νέου φιλελευθερισμού και της «προοδευτικής» πολιτικής ορθότητας από κοινού καταπολεμούν την εθνική συγκρότηση των κοινωνιών και τη δημοκρατική νομιμοποίησή των πολιτευμάτων τους. Ζητούν την εκχώρηση εξουσιών από τα εθνικά κοινοβούλια στα οποία υπάρχει δημοκρατικός έλεγχος, σε υπερεθνικά όργανα στα οποία ο έλεγχος είναι πολύ πιο έμμεσος, πολύ πιο δύσκολος, πολύ συχνά αδύνατος…
Οι μεταλλαγμένοι «νέο-φιλελεύθεροι» και οι μεταλλαγμένοι «προοδευτικοί» της «Νέας Εποχής» μετατράπηκαν σε ένα διεθνοποιημένο ιδεολογικό-πολιτικό αμάλγαμα που θυμίζει όλο και περισσότερο την Ιερά Συμμαχία του 19ου Αιώνα. Και η Ιερά Συμμαχία μισούσε και φοβόταν τους «δύο δαίμονες» – του εθνικισμού και της δημοκρατίας – προσπαθούσε να καταστείλει τα δημοκρατικά κινήματα, που αφορούσαν ταυτόχρονα την εθνική αυτοδιάθεση και τη δημοκρατική αυτοκυβέρνηση. Τελικώς, η Ιερά Συμμαχία ενταφιάστηκε από τα εθνικά και δημοκρατικά κινήματα της εποχής της…
Οι μεταλλαγμένοι «νέο-φιλελεύθεροι» και οι μεταλλαγμένοι «προοδευτικοί» ιεραπόστολοι της «πολιτικής ορθότητα» ευαγγελίζονται τη «Νέα Εποχή», αλλά αναπαλαιώνουν τα παρωχημένα δόγματα μιας ξεπερασμένης ιστορικής περιόδου. Εμφανίζονται ως «εκσυγχρονιστές», αλλά αποτελούν ένα ακραίο και υπερσυντηρητικό αναχρονισμό σε εποχές προ-δημοκρατικές και σε κατευθύνσεις αυτοκρατορικού Ολοκληρωτισμού.
Ήδη μάλιστα ηττώνται κατά κράτος, καθώς όλα τα δόγματά τους, καταρρέουν από τα πράγματα, διαψεύδονται από την πορεία των γεγονότων ή καταρρίπτονται από τη δημοκρατική αφύπνιση των λαών:
Η αποδόμηση της «Νέας Εποχής»
* Η παγκοσμιοποίηση ενισχύει τις χώρες του πρώην Τρίτου Κόσμου μάλλον, παρά τις χώρες της Δύσης. Αυτή τη στιγμή «ατμομηχανή» της παγκόσμιας ανάπτυξης είναι το κλάμπ των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότιος Αφρική), ενώ στον ατλαντικό χώρο, η μεν Ευρώπη υστερεί όλο και περισσότερο αναπτυξιακά, ενώ οι ΗΠΑ υπερχρεώνονται.
* Συγκεντρώνεται ήδη πολύ μεγάλος πλούτος στα χέρια κρατικών κεφαλαίων των αναπτυσσόμενων χωρών εκτός Δύσης. Με τα κεφάλαια αυτά – sovereign funds ονομάζονται πλέον –αγοράζονται συνεχώς είτε ιδιωτικοποιημένες εταιρίες της Ευρώπης, είτε υποδομές, είτε δημόσιο χρέος των ΗΠΑ. Ήδη οι Κινέζοι ελέγχουν τεράστιο μέρος του αμερικανικού χρέους. Ενώ οι Ρώσοι ελέγχουν όλο και περισσότερο τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης. Τέλος οι ?ραβες και οι Ινδοί αγοράζουν εταιρίες παντού και αρχίζουν να ελέγχουν τις υποδομές, αλλά και μεγάλους παραγωγικούς κλάδους σε χώρες της Δύσης.
Τόσο Αμερικανοί και Ευρωπαίοι σηκώνουν ήδη τείχη προστατευτισμού για να περιορίσουν την διείσδυση των sovereign funds μέσα στις οικονομίες τους. Έτσι αντιστρέφεται πλέον η τάση των δύο προηγουμένων αιώνων: Δεν είναι πλέον το δυτικό κεφάλαιο που διεισδύει στον υπόλοιπο κόσμο. Είναι τα κεφάλαια του υπόλοιπου κόσμου που διεισδύουν στη Δύση.
Αντιστρέφεται και η τάση των περασμένων δύο δεκαετιών. Η ιδιωτικοποίηση και η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων δεν είναι πλέον «της μόδας». Αφού οι ιδιωτικοποιήσεις οδηγούν συχνά σε… επανα-κρατικοποιήσεις από ξένες κυβερνήσεις…
* Τα διεθνή χρηματιστήρια προκαλούν εφήμερες εκρήξεις «υπεραξιών», αλλά δεν μπορούν να υποκινήσουν μια μακροχρόνια αναπτυξιακή δυναμική. Οι αγορές περιουσιακών στοιχείων (asset markets) επισκιάζουν τις αγορές αγαθών και υπηρεσιών, προκαλώντας στρεβλώσεις παραγωγικής συσσώρευσης και οδηγώντας σε αλλεπάλληλες κρίσεις, που δεν τις αντέχουν οι κοινωνίες και δεν μπορούν να τις διαχειριστούν οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί.
* Οι μεσαίες τάξεις στις δυτικές χώρες ήδη συμπιέζονται ασφυκτικά και αντιδρούν. Επιστρέφουν στις πιο παραδοσιακές αξίες και αναζητούν την ασφάλεια που τους προσέφερε η εθνική ταυτότητα και το έθνος-κράτος.
* Η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση προσκρούει σε αλλεπάλληλα αδιέξοδα, καθώς οι κοινωνίες των Ευρώπης αρνούνται να εκχωρήσουν άλλες εθνικές εξουσίες σε υπερεθνικά όργανα. Τα αρνητικά δημοψηφίσματα διαδέχονται το ένα το άλλο (Σουηδία, Γαλλία, Ολλανδία, Ιρλανδία)
Από την «Νέα Εποχή» στην αληθινή Υπέρβαση
Τα μεταλλαγμένα ιδεολογήματα του νεοφιλελευθερισμού και της «πολιτικής ορθότητας» διαψεύδονται συνεχώς, πλήρως και ολοσχερώς. Οι κοινωνίες κινούνται προς πιο παραδοσιακές κατευθύνσεις.
Αλλά αυτό είναι μόνο η πρώτη αντίδραση. Ο 21ος αιώνας δεν μπορεί να επιστρέψει στον 19ο ή στον 20ο…
Η νέα εποχή θα προκύψει από την αποδόμηση των ιδεολογημάτων της «Νέας Εποχής». Μέσα από εκρήξεις και αναθεωρήσεις, όχι μέσα από επιβολή «μοναδικών αληθειών» και «μονοδρόμων».
Οι δυνάμεις που νίκησαν τον Ναπολέοντα επέβαλαν τη Νέα Τάξη πραγμάτων της «Ιεράς Συμμαχίας» στην Ευρώπη, το 1815. Χρειάστηκαν 15 χρόνια για να υπάρξουν οι πρώτες δημοκρατικές επαναστάσεις στην καρδιά της Ευρώπης, το 1830. Και μια 20ετία ακόμα για να καταρρεύσει πλήρως η «Ιερά Συμμαχία» από το «δεύτερο επαναστατικό κύμα» του 1848-50.
Δύο αιώνες αργότερα τα γεγονότα τρέχουν πολύ ταχύτερα και οι κοινωνίες αντιδρούν πολύ πιο άμεσα. Μια 20ετία είναι αρκετή για να ξεπεράσουμε τους μύθους της «Νέας Εποχής» και να αναζητήσουμε το μέλλον πέρα από μεταλλαγμένα ιδεολογήματα.
Η Νέα Εποχή αποδείχθηκε ότι δεν ήταν «Νέα» ούτε «Εποχή». Υπήρξε περισσότερο μια παρένθεση αναπαλαιωμένων ιδεολογημάτων, που διαψεύστηκαν σύντομα και χρεοκόπησαν πλήρως.
Οι μεγάλες κρίσεις, οι μεγάλες ρήξεις, οι μεγάλες ανασυνθέσεις και ο μεγάλες υπερβάσεις τώρα μόλις αρχίζουν.
Δεν θα είναι εύκολες. Δεν θα είναι ανώδυνες. Θα είναι όμως, συναρπαστικές. Όπως συμβαίνει σε κάθε μεγάλη μεταβατική περίοδο της Ιστορίας…
Γιατί η πραγματική μετάβαση – και η αληθινή Υπέρβαση – τώρα μόλις αρχίζει.
Του Χρύσανθου Λαζαρίδη, αντιπροέδρου του ΔΣ/Δ21
5η Ιουλίου 2008