Κωνσταντινούπολη, Αλέξανδρος Μασσαβέτας, 6 Απρ, 14:57
Στα μέσα Μαρτίου υπεγράφη στην Άγκυρα μία διεθνής ενεργειακή συμφωνία, το ενδεχόμενο υλοποίησης της οποίας έχει θέσει τις ΗΠΑ και πολλές δυτικές χώρες σε συναγερμό. Στην Τουρκία τέθηκαν οι υπογραφές, μετά από μεγάλη καθυστέρηση, για την κατασκευή του αγωγού «Ιράν – Πακιστάν – Ινδίας», που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το Ιράν στις δύο μεγάλες αυτές οικονομίες της νότιας Ασίας. Στο αρχικό στάδιο, το σχέδιο υπέγραψαν το Ιράν και το Πακιστάν, ενώ η Ινδία αναμένεται να προσχωρήσει σε δεύτερο χρονικό σημείο. Το Ιράν έχει εκφράσει ενδιαφέρον για την ενδεχόμενη συμμετοχή και της Κίνας στο σχέδιο.
Η ιδέα για τον αγωγό, που είναι γνωστός ως αγωγός ΙΡΙ ή «αγωγός της ειρήνης» καθώς θα ικανοποιεί τις ανάγκες δύο χωρών όπως η Ινδία και το Πακιστάν που έχουν ζήσει πολλές ένοπλες συγκρούσεις, ανάγεται στη δεκαετία του 1950. Σχεδιάσθηκε στις λεπτομέρειές της και προωθήθηκε τη δεκαετία του 1990. Οι καθυστερήσεις δεκαετιών οφείλονται στις κάκιστες σχέσεις της Ινδίας με το Πακιστάν και στην πολιτική ανασφάλεια που επικρατεί στο τελευταίο. Σημειωτέον ότι μεταξύ Ιράν και Πακιστάν υφίστανται σημαντικές διαφορές πολιτικών συμφερόντων στην περιοχή, καθώς το Ιράν διεκδικεί την ηγεσία του απανταχού Σιϊτικού Ισλάμ, διατηρώντας σημαντική επιρροή στη Σιϊτική μειονότητα του Πακιστάν, ενώ το τελευταίο προωθεί το Σουνιτικό Ισλάμ.
Τα συμφέροντα των δύο χωρών συγκρούονται στο Αφγανιστάν, με το Ιράν να θεωρείται εχθρός των Ταλιμπάν και το Πακιστάν να τους έχει στηρίξει μέχρι πρόσφατα. Το κοινό σήμερα μέτωπο κατά των Ταλιμπάν, που δραστηριοποιούνται στις βορειοδυτικές επαρχίες του Πακιστάν, έχει ενώσει τις δύο χώρες εναντίον τους. Διατηρείται όμως η ένταση αναφορικά με την Ιρανική επιρροή στους Σιΐτες του Πακιστάν, που αποτελούν το 20% του πληθυσμού και ανήκουν στις ανώτερες τάξεις της χώρας.
Ο αγωγός ΙΡΙ προβλέπει τη μεταφορά φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα της επαρχίας Παρς του Ιράν στις επαρχίες Μπαλουτσιστάν και Σιντ του Δυτικού Πακιστάν, με τελική απόληξη του ενός κλάδου στο Καράτσι, τη μεγαλύτερη πόλη της χώρας. Σε δεύτερο στάδιο, προβλέπεται επέκταση του αγωγού προς το Παντζάμπ και απόληξή του στο Νέο Δελχί, την Ινδική πρωτεύουσα. Ο αγωγός, το κόστος του οποίου ανέρχεται σε 7.6 δις δολλάρια, στοχεύει να δώσει λύση στο ενεργειακό πρόβλημα του Πακιστάν. Η χώρα των 170 εκατομμυρίων μπορεί να καλύψει επί του παρόντος μόνο το 80% των ενεργειακών αναγκών της, με αποτέλεσμα τις συχνές διακοπές στην ηλεκτροδότηση που έπληξαν σημαντικά τη βιομηχανική παραγωγή της χώρας.
Ο υπουργός Πετρελαίου και Φυσικών Πόρων του Πακιστάν Ναουίντ Καμάρ χαιρέτισε την υπογραφή της συμφωνίας για τον αγωγό ως «ιστορικό επίτευγμα» προς την κατεύθυνση της επίλυσης των ενεργειακών αναγκών του Πακιστάν. Σύμφωνα με τη συμφωνία που υπεγράφη στην Άγκυρα, ο αγωγός θα μεταφέρει καθημερινά περίπου 25 εκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου από το Ιράν στο Πακιστάν, από το 2015.
Πολλές εταιρείες, ανάμεσά τους και πετρελαϊκές εταιρείες δυτικών χωρών, έχουν δηλώσει ενδιαφέρον να συμμετάσχουν στην κατασκευή του αγωγού. Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες, το τμήμα του αγωγού στο Πακιστάν θα κατασκευασθεί από τη National Iranian Gas Company, ενώ εκείνο στο Πακιστάν από τη Sui Northern Gas Company Ltd. και τη Sui Southern Gas Company Ltd.
Επί της αρχής, η δημιουργία ενός αγωγού ανάμεσα στην Ινδία και το Πακιστάν βρίσκει τη στήριξη της Ουάσιγκτον και των Ευρωπαϊκών χωρών, που βλέπουν στην ένταση μεταξύ των δύο αυτών πυρηνικών δυνάμεων ως σημαντική απειλή για την περιφερειακή αλλά και την παγόσμια ασφάλεια. Ένα ενεργειακό σχέδιο δισεκατομμυρίων δολλαρίων θα καλλιεργούσε σχέσεις οικονομικής αλληλεξάρτησης μεταξύ των δύο χωρών και θα μείωνε την ένταση, που τις οδήγησε τρεις φορές σε ένοπλη σύγκρουση από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας τους το 1947.
Ωστόσο, τις αντιρρήσεις ιδιαίτερα της Ουάσιγκτον και του Λονδίνου προκαλεί η συμμετοχή στο σχέδιο του Ιράν. Η χώρα διαθέτει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο μετά τη Ρωσία. Ωστόσο, οι κυρώσεις των δυτικών χωρών, η πολιτική αστάθεια και οι καθυστερήσεις στην κατασκευή αγωγών δεν έχουν επιτρέψει την κατάλληλη αξιοποίηση των αποθεμάτων αυτών, και το Ιράν δεν έχει αναδειχθεί ακόμη σε σημαντικό εξαγωγέα.
Στην παρούσα χρονική συγκυρία, τονίζουν αμερικανοί αναλυτές, η πιθανότητα πολέμου ανάμεσα στις δύο πυρηνικές δυνάμεις της νότιας Ασίας είναι μηδαμινή. Αφήνοντας κατά πέραν τον ανταγωνισμό με την Ινδία, το Πακιστάν βρίσκεται σε έναν αγώνα επιβίωσης, καθώς τμήμα της επικράτειάς του έχει περιέλθει στα χέρια των Ισλαμιστών και πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις δονούν καθημερινά τη χώρα. Η προτεραιότητα της Ουάσιγκτον στην περιοχή δεν είναι πια η σύσφιξη των σχέσεων Ινδίας – Πακιστάν, που βρίσκονται αντιμέτωπες με τον κοινό κίνδυνο της ισλαμικής τρομοκρατίας. Στην κορυφή των προτεραιοτήτων της βρίσκεται η καταπολέμηση της τρομοκρατίας αυτής και του φονταμενταλιστικού Ισλάμ, καθώς και η αποτροπή των περαιτέρω πυρηνικών εξοπλισμών και κυρίως η παρεμπόδιση της
Η Ινδία εξάλλου δεν έχει ακόμη υπογράψει το σχέδιο και η συμμετοχή της σε αυτό μοιάζει αβέβαιη. Ο λόγος της καθυστέρησης είναι οι διαφορές γύρω από την τιμή του παρεχόμενου φυσικού αερίου, αλλά και ανησυχίες σχετικές με την ασφάλεια του αγωγού. Ο τελευταίος θα διέρχεται από την περιοχή του Μπαλουτιστάν. Αυτή μοιράζεται ανάμεσα στο Ιράν και το Πακιστάν και είναι εστία αντάρτικου και αποσχιστικού αγώνα και στις δύο χώρες. Η Ινδία αποχώρησε από το σχέδιο το 2009, έχοντας συνυπογράψει συμφωνία το προηγούμενο έτος για την παροχή ατομικής ενέργειας για μη πολεμικούς σκοπούς από τις ΗΠΑ.
Η συμφωνία αποτέλεσε παράβαση της πάγιας αμερικανικής θέσης περί μείωσης των πυρηνικών υποδομών, ενώ προτάθηκε ως εναλλακτική λύση στην εξάρτηση από το φυσικό αέριο. Η Ουάσιγκτον υπήρξε απρόθυμη να υπογράψει παρόμοια συμφωνία με το Πακιστάν, καθώς ήδη ανησυχεί για την ενδεχόμενη παράδοση της χώρας στο χάος και την κατάληψη του υφιστάμενου πυρηνικού οπλοστασίου της από τους Ισλαμιστές.
Η Ινδία, χώρα ενός και πλέον δισεκατομμυρίου κατοίκων και επίσης πυρηνική δύναμη, έχει στραφεί προς την πυρηνική ενέργεια και για ειρηνικούς σκοπούς, προκειμένου να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες. Η λύση, ωστόσο, του ενεργειακού της προβλήματος πρέπει να δοθεί άμεσα. Σήμερα, η ανερχόμενη οικονομία της Ινδίας μπορεί να καλύψει μόνο το ήμισυ της εγχώριας ζήτησης σε φυσικό αέριο από ίδια αποθέματα. Ακόμη και οι αναλυτές οι προσκείμενοι στο State Department τονίζουν πως το Ιράν, λόγω της οικονομικής κρίσης που το μαστίζει αλλά και της γεωγραφικής του εγγύτητας με την Ινδία, είναι σε θέση να καλύψει τις ανάγκες της σε φυσικό αέριο στη χαμηλότερη τιμή. Το πρόβλημα, φυσικά, είναι η διέλευση του ΙΡΙ από το Πακιστάν.
Η Ινδία είναι φυσικό να νιώθει καχυποψία γύρω από τη σύμπραξη με το τελευταίο, στο οποίο η υπογραφείσα συμφωνία δίνει το δικαίωμα να ζητά από την Ινδία τέλη για τη διέλευση του φυσικού αερίου. Η εκβιαστική χρήση του «χαρτιού της ενέργειας» από τη Ρωσία ενάντια στην Ουρκανία στο παρελθόν αποτελεί κακό προηγούμενο και προειδοποίηση για το ενδεχόμενο η χώρα προέλευσης ή διέλευσης να επικαλεσθεί πολιτικές ή οικονομικές διαφορές και να «κλείσει τη στρόφιγγα». Παρά ταύτα, η Ινδία κάλεσε το Πακιστάν και το Ιράν σε τριμερείς επαφές που θα πραγματοποιηθούν το Μάιο στην Τεχεράνη.
Η Ουάσιγκτον είχε προσπαθήσει να αποτρέψει το Πακιστάν από την υπογραφή της συμφωνίας, υποσχόμενη αρωγή για την κατασκευή σταθμού φυσικού αερίου και τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας από το Τατζικιστάν μέσω του Αφγανιστάν. Εκπρόσωπος του Πακιστανικού Υπουργείου Εξωτερικών δήλωσε πως η υπογραφή της συμφωνίας υπαγορεύθηκε από τα νόμιμα οικονομικά συμφέροντα της χώρας του. Ωστόσο, για τις ΗΠΑ και τη Βρετανία η κατασκευή του αγωγού δεν είναι παρά μία διέξοδος για την Ιρανική οικονομία, που αποδυναμώνει το αποτέλεσμα των κυρώσεων που η Δύση έχει επιβάλει στην Τεχεράνη. Το σχέδιο αποτελεί κτύπημα στην αμερικανική στρατηγική του συντονισμένου και πολυεθνικού μποϊκοτάζ της ενεργειακής υποδομής της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Σημαντική λεπτομέρεια, η υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Ιράν και Πακιστάν στην Άγκυρα. Η Τουρκία επιθυμεί να αυξήσει την επιρροή της στο διεθνή ενεργειακό χάρτη, καθιστάμενη η ίδια «γέφυρα μεταφοράς» των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου της Μέσης Ανατολής, της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου προς την Ευρώπη. Η χώρα βρίσκεται στο κέντρο ενός εκτεταμένου δικτύου υφισταμένων αγωγών, αλλά πολλών υπό σχεδιασμό, όπως ο αγωγός Ναμπούκο. Το δίκτυο αυτό των αγωγών έχει αποκληθεί «ο δρόμος του μεταξιού του 21ου αιώνα». Παράλληλα, η κυβέρνηση Έρντογαν επιθυμεί να αναλάβει ρόλο ηγετικό μεταξύ των μουσουλμάνων. Έτσι, η υπογραφή μίας ενεργειακής συμφωνίας δισεκατομμυρίων δολλαρίων στην τουρκική πρωτεύουσα και με τις ευλογίες της Άγκυρας θεωρήθηκε θρίαμβος της τουρκικής διπλωματίας.
.