Το 1714, λοιπόν, ο Ηπειρώτης δάσκαλος, Αθανάσιος Κόντης Βουθρωντεύς που δίδασκε στην Σχολή Αδριανουπόλεως στέλνει επιστολή στον πατριάρχη Ιεροσολύμων Χρύσανθο Νοταρά ενημερώνοντάς τον για το πρόγραμμα σπουδών της σχολής του.
Γράφει ο Chrysoloras (Twitter @Alyunan00)
“...μαθητάς ἔχω δεκαεπτά εἰς κλάσεις διηρημένους τέσσαρες – εἰς τήν α’ εἶναι τρεῖς, σπουδάζουν Όμηρον μετά τῆς ποιητικής τεχνολογίας και προγυμνάσματα τοῦ ᾿Αφθονίου μετά τῶν παρεπομένων αὐτοῖς θεμάτων᾽ εἰς τὴν β΄ τέσσαρες, σπουδάζουν βασιλέων και φιλοσόφων ἀποφθέγματα και τα κακτείδος θεμάτια” εἰς τὴν γ΄ τρεῖς, σπουδάζουν λόγους ᾿Ισοκράτους και τήν ἀνήκουσαν τεχνολογίαν· εἰς τὴν δ᾽ πέντε, σπουδάζουν Βατραχομυομαχίαν‘ εἰς τὴν γραμματικήν και γράψιμον δύο προχωρούν δι᾿ εὐχῶν σας καλώς… ”
Την ίδια χρονιά ο Λαρισαίος Αλέξανδρος Ελλάδιος, εκδίδει το έργο του Status praesens ecclesiae graecae (Η παρούσα κατάστασις της Ελληνικής Εκκλησίας) και περιγράφει το γενικό πρόγραμμα των ελληνικών σχολών της εποχής του, μετά την ολοκλήρωση του κύκλου των κοινών γραμμάτων που συνήθως περιελάμβαναν ανάγνωση των βασικών, μέσω του Οκτώηχου, Ψαλτηρίου, Πράξεις των Αποστόλων, Τριώδιο κτλ).
Παράφραση του κειμένου:
«Κατ’ αρχάς, σύμφωνα με τη γραμματική του Λάσκαρη, οι μαθητές υποχρεώνονται να απομνημονεύσουν τα οκτώ μέρη του λόγου μέσα σε διάστημα τριών μηνών. Εν τω μεταξύ, καθώς τα μαθαίνουν απ’ έξω, τους εξηγούνται οι προτάσεις που έχει συγκεντρώσει ο Χρυσολωράς. Αφού πλέον τα οκτώ μέρη του λόγου —που πρέπει να επαναλαμβάνουν καθημερινά μέσω της Τεχνολογίας— αποτυπωθούν γερά στη μνήμη τους, τους εξηγούνται οι τρεις πρώτοι λόγοι του Ισοκράτη, όπου ταυτόχρονα διδάσκονται σύνταξη και συγκεντρώνουν φρασεολογία.
Από εκεί προχωρούν στον Βατραχομυομαχία του Ομήρου, στους μύθους του Αισώπου (λόγω της ηθικής τους κομψότητας) και στον Πίνακα του Κέβητος. Αφού ολοκληρώσουν αυτά, αναλαμβάνουν τον Πανηγυρικό του Ισοκράτη, την Προς τους νέους του Μεγάλου Βασιλείου, και δύο λόγους του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού κατά του Ιουλιανού. Παράλληλα με αυτά, ασκούνται και στη ρητορική πράξη με τα Προγυμνάσματα του Αφθονίου, όπου αναπτύσσεται ουσιαστικά ολόκληρη η τέχνη της ρητορικής.
Έπειτα μελετούν τις επιστολές του Συνέσιου, του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, του Φάλαρη και άλλων διακεκριμένων ανδρών — όχι τόσο για να τις εξηγήσουν όσο για να τις μιμηθούν. Αφού ολοκληρώσουν με επιμέλεια αυτού του είδους τις ασκήσεις, ανεβαίνουν σε έργα ποιητών όπως ο Αριστοφάνης, ο Ευριπίδης, ο Σοφοκλής, ο Πίνδαρος, ο Θεόκριτος και άλλοι ποιητές αυτού του μέτρου. Για να μπορούν να σκανάρουν και να μιμούνται τους στίχους τους, χρησιμοποιούν και το Εγχειρίδιο του Ηφαιστίωνα.
Αφού ολοκληρώσουν μία ή δύο κωμωδίες ή τραγωδίες αυτών των ποιητών, αναλαμβάνουν την Ιλιάδα του Ομήρου, την οποία και ολοκληρώνουν σχεδόν ολόκληρη με επιμέλεια. Και το πιο θαυμαστό απ’ όλα: όλα αυτά τα ολοκληρώνουν μέσα σε διάστημα μόλις τριών ετών.»