Tuesday 15 August 2023
Αντίβαρο
1821-Επανάσταση Μελέτης Μελετόπουλος

Οι πραγματικοί λόγοι για τους οποίους έγινε το Ναυαρίνο

navarino-navmahiaτου Μελέτη Η. Μελετόπουλου*

    Κάθε σημαντική εθνική προσπάθεια επιτυγχάνει χάρις στον σωστό στρατηγικό σχεδιασμό και την διπλωματική δράση. Αλλά απαιτείται και η κατάλληλη και ευνοϊκή διεθνής συγκυρία, την οποία κάθε έθνος που επιδιώκει έναν μεγάλο σκοπό οφείλει να εντοπίζει, να αναλύει σωστά και να εκμεταλλεύεται.

    Τον στρατηγικό σχεδιασμό, στην Ελληνική Επανάσταση, εξασφάλισε με γνώση, εμπειρία και ψυχραιμία ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, όχι εξ αποστάσεως, αλλά πολεμώντας στην πρώτη γραμμή του πυρός. Την διπλωματική δράση χειρίστηκε ιδιοφυώς ο Ιωάννης Καποδίστριας, θυσιάζοντας την θέση του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσσίας. Υπήρξε όμως και η διεθνής ευνοϊκή συγκυρία, χωρίς την οποία η Επανάσταση δεν θα είχε οδηγήσει στην ίδρυση ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους. Η συγκυρία έγινε ευνοϊκή γιά τους επαναστατημένους Έλληνες αργά αλλά σωτήρια. Και εκδηλώθηκε στο Ναυαρίνο.

    Ας απορρίψουμε, κατ’ αρχάς, ως αστείο το σενάριο του «θερμού επεισοδίου», δηλαδή την «κατά τύχην» έκρηξη της ναυμαχίας. Τρεις μεγάλοι στόλοι, ο Βρεταννικός, ο Γαλλικός και ο Ρωσσικός, βρίσκονταν ήδη συγκεντρωμένοι στα Μεσσηνιακά ύδατα, γεγονός που καταρρίπτει την θεωρία του τυχαίου, εκτός εάν θεωρήσουμε ότι τυχαία βρέθηκαν και οι στόλοι στο σημείο της ναυμαχίας. Η επίσημη δε αποκήρυξη του ναυάρχου Κοδριγκτώνος από την βρεταννική κυβέρνηση ήταν ο μόνος τρόπος ώστε η (πάντα πολυεπίπεδη) βρεταννική εξωτερική πολιτική να διατηρήσει την επιρροή της στη Οθωμανική Αυτοκρατορία.

    Ο Φιλελληνισμός έπαιξε οπωςδήποτε σημαντικό ρόλο. Η δράση των φιλελληνικών κομιτάτων σε ολόκληρον τον κόσμο (από την Αμερική μέχρι την Ρωσσία), το «Ελληνόπουλο» του Βίκτωρος Ουγκώ, οι συγκλονιστικοί πίνακες του Ντελακρουά, ο θάνατος του Λόρδου Βύρωνος στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, οι τουρκικές θηριωδίες και η ελληνική αυτοθυσία, και κυρίως ο αδιάλλακτος, χωρίς επιστροφή, αγώνας των Ελλήνων γιά την Ελευθερία, είχαν συνταράξει τις συνειδήσεις σε ολόκληρον τον δυτικό κόσμο. Είχε γίνει σαφές ότι επρόκειτο γιά την μάχη ενός μικρού, πανάρχαιου έθνους γιά την απελευθέρωσή του από την οθωμανική βαρβαρότητα.

    Σε δεύτερο επίπεδο, έπαιξε όμως ρόλο ένα καθόλου ευκαταφρόνητο οικονομικό ζήτημα: οι τραπεζίτες του Λονδίνου, όπως ο Χάμπρο, που δάνεισαν τις επαναστατικές κυβερνήσεις με στερλίνες, είχαν εκδώσει ομόλογα με υψηλό επιτόκιο. Οι ομολογιούχοι θα ελάμβαναν πίσω το ποσόν με τον προβλεπόμενο τόκο μετά την επιτυχή έκβαση της Επανάστασης. Όμως η έλευση του Ιμπραήμ, το 1825, έθεσε σε κίνδυνο την προοπτική της ίδρυσης νεοελληνικού κράτους. Οι ομολογιούχοι ήσαν πλέον χιλιάδες, και σε περίπτωση αποτυχίας της Επανάστασης η βρεταννική οικονομία αντιμετώπιζε το ενδεχόμενο «κραχ». Οπότε ασκήθηκε ισχυρή πίεση στον πρωθυπουργό Γεώργιο Κάννιγκ να επιλύσει το θέμα. Και το επέλυσε. Διότι, όπως κάποτε είπε ο Πάλμερστων, «η Μεγάλη Βρεταννία δεν έχει μόνιμους φίλους αλλά μόνιμα συμφέροντα».

    Σε τρίτο, ακόμη σκοτεινότερο επίπεδο, υπάρχει το φάντασμα του Μωχάμετ Άλυ. Ο ιδιοφυής και ικανότατος Αλβανός αξιωματικός του οθωμανικού στρατού, κατέλαβε με πραξικόπημα την εξουσία στην οθωμανική Αίγυπτο και αναγνωρίστηκε το 1806 από τον σουλτάνο ως κυβερνήτης της. Ο Άλυ είχε μεγαλώσει στην Καβάλα, όπου ως παιδί είχε θαυμάσει το ελληνικό δαιμόνιο στην οικονομία και στις τέχνες. Μετακάλεσε λοιπόν στην Αίγυπτο Έλληνες, οι οποίοι οργάνωσαν την αιγυπτιακή οικονομία, τις βαμβακοφυτείες, την ναυσιπλοία του Νείλου, το τραπεζικό σύστημα, το εμπόριο κλπ.  Σε στρατιωτικό επίπεδο, ο Μωχάμετ Άλυ προσέλαβε Γάλλους αξιωματικούς και οργάνωσε υπερσύγχρονο στρατό.

    Σύντομα ο δαιμόνιος πασάς της Αιγύπτου αισθάνθηκε αρκετά ισχυρός, ώστε να διανοηθεί να γίνει Χαλίφης στην θέση του Χαλίφη. Ακολούθησε, λοιπόν, πολιτική επέκτασης της εξουσίας του, με σκοπό να υποκαταστήσει την Οθωμανική αυτοκρατορία. Το 1822 άρχισε επεκτατικούς πολέμους, καταλαμβάνοντας διάφορες οθωμανικές επαρχίες (Νουβία, Αβησσυνία κ.ά.).

    Όταν ο Οθωμανός σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄ είχε περιέλθει σε πλήρες αδιέξοδο λόγω της Ελληνικής Επανάστασης, ο Μωχάμετ Άλυ προθυμοποιήθηκε να τον βοηθήσει όχι από φιλανθρωπικά αισθήματα, αλλά διότι εκεί διείδε μία μεγάλη ευκαιρία: συντρίβοντας την Επανάσταση θα μπορούσε στην συνέχεια να διεκδικήσει, ως «νικητής των απίστων»,  το ίδιο το Χαλιφάτο. Έστειλε λοιπόν τον υιό του Ιμπραήμ, ο οποίος ασφαλώς δεν επρόκειτο να εξαλείψει την Επανάσταση γιά να επιστρέψει στην συνέχεια πίσω στην Αίγυπτο, αλλά γιά να διανύσει θριαμβευτικά μέσω ξηράς την απόσταση Αθήνα-Κωνσταντινούπολη.

    Εικασία; Ουδόλως. Λίγοι στην Ελλάδα γνωρίζουν ότι, το 1831, τέσσερα μόλις χρόνια μετά το Ναυαρίνο, ο Ιμπραήμ εξεστράτευσε και πάλι εναντίον του Σουλτάνου, καταλαμβάνοντας την Παλαιστίνη, την Συρία και την Μικρά Ασία. Σε απόσταση αναπνοής από την Κωνσταντινούπολη, στην Προύσα, δόθηκε σκληρή μάχη, όπου τον Ιμπραήμ σταμάτησαν τουρκικά στρατεύματα, μαζί με βρεταννικά, γαλλικά και ρωσσικά. Ένα δεύτερο Ναυαρίνο, αυτήν την φορά με την προσθήκη των Τούρκων.

    Αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν επρόκειτο να ανεχθούν την ανασυγκρότηση μίας ισχυρής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπό τον Μωχάμετ Άλυ, που θα καταργούσε την αποικιακή εκμετάλλευση του αχανούς οθωμανικού κράτους από τους Ευρωπαίους και θα άλλαζε άρδην τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο.

    Αυτό λοιπόν εννοούσε ο Κολοκοτρώνης, όταν έλεγε ότι «ο Θεός έβαλε την υπογραφή του στην Ελευθερία της Ελλάδος και δεν την παίρνει πίσω».

Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης.

5 comments

Papyrus52 26 March 2014 at 19:37

Σεβόμενος τα όσα γράφεις ως προς τις γεωπολιτικές στρατηγικές, θα ήθελα να παραθέσω μερικές σκέψεις που με κάνουν να σκέφτομαι ότι είναι πολύ πιθανότερη η θεωρία του θερμού επεισοδίου.

Η κύρια σκέψη που οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα, είναι η μεγάλη αριθμητική διαφορά μεταξύ των δύο στόλων.

Το Ναυαρίνο, ασφαλώς, αποτελεί μια αιώνια σελίδα στην ιστορία των ναυμαχιών, και αυτό το οφείλει στο υψηλότατο επίπεδο των ναυτικών δυνάμεων συμμάχων και τον ηρωισμό τους. Και ασφαλώς, οι σύμμαχοι ήξεραν την ανωτερότητα των πλοίων και των ικανοτήτων τους.

Όμως, οι αριθμοί είναι σαφείς: Οι σύμμαχοι είχαν περίπου τα μισά πολεμικά πλοία και περίπου τα μισά κανόνια από τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο. Με τέτοιες αναλογίες δεν μπορεί παρά να θεωρήσει κάποιος ότι ο συμμαχικός στόλος ήταν αποτρεπτικός. Αν ήθελαν να ισοπεδώσουν με βεβαιότητα τους αντιπάλους, θα είχαν τουλάχιστον τους ίδιους αριθμούς πλοίων. Οι σύμμαχοι νίκησαν, όταν όμως αγωνίζεσαι ένας προς δύο, μια σειρά από τυχαία γεγονότα θα μπορούσε να αντιστρέψει το αποτέλεσμα.

Οι αριθμοί που ενεπλάκησαν στην ναυμαχία αυτή είναι τέτοιοι, που με πείθουν περισσότερο ότι οι σύμμαχοι ήθελαν να στείλουν ξεκάθαρο μήνυμα στους αντιπάλους, αλλά δεν μπορεί να συμμετέχεις σε μια μάχη με τον μισό στρατό από τους αντιπάλους, και να θεωρείς δεδομένο ότι θα πάρεις τη νίκη.

Αυτή τουλάχιστον είναι η γνώμη μου.

Reply
Μπάμπης 27 March 2014 at 13:36

Μελετόπουλε, ως γνήσιο πνευματικό τέκνο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, του ανθρώπου που υποδεχόμενος τον αμερικανό στρατηγό Τζέιμς Βαν Φλιτ, του είπε, παρουσιάζοντας το ελληνικό στρατιωτικό άγημα: «Στρατηγέ, ιδού ο στρατός σας» και ο οποίος αποκάλεσε τη μετανάστευση των Ελλήνων στη Δύση ως ευλογία, συνεχίζετε το έργο του αλήστου μνήμης μέντορά σας, αυτή τη φορά με δήθεν αντιμνημονιακό προσωπείο, αρθρογραφώντας μάλιστα μέσα από την εφημερίδα του αλήτη Γιώργου Κουρή της Αυριανής.
Οι φίλοι σας οι δυτικοί, τους οποίους εσείς και όλοι η φάρα σας υπηρετείτε σαν πιστά σκυλιά δεν θέλησαν ποτέ την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Τα επαναστατικά δάνεια που μας έδωσαν χρηματοδότησαν τον εμφύλιο πόλεμο που έγινε στη διάρκεια της επανάστασης, εξαιτίας του οποίου μας νικούσε ο Ιμπραήμ και κόντεψε να σβήσει την επανάσταση. Όπως ο ίδιος γράψατε ο Ιμπραήμ είχε Γάλλους συμβούλους. Θέλησαν να δημιουργήσουν ένα μικρό προτεκτοράτο εξαρτημένο από τους ίδιους με δάνεια. Αν μπορούσαν θα το απέτρεπαν και αυτό ακόμα άλλωστε από το 1600 μέχρι το 1914 και από το 1918 μέχρι σήμερα μάχονται με κάθε τρόπο για την επιβίωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και σήμερα της Τουρκίας.
Απελευθερωθήκαμε με τις δικές μας δυνάμεις και η μόνη γεωπολιτική συγκυρία που πάντα εκμεταλλευόμαστε είναι η γεωπολιτική αντίθεση Ρωσίας – Τουρκίας και ο φόβος των δυτικών για τη Ρωσία.

Reply
Μπάμπης 27 March 2014 at 14:00

Μελετόπουλε, επειδή παραποιείς την ιστορία για να μας δείξεις πόσο φίλοι μας ήταν οι δυτικοί αφέντες σου, σου αντιγράφω μερικά αποσπάσματα από το άρθρο της wikipedia για τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου:

Codrington claimed that there was no intention to engage in battle, but only to make a show of force to induce the Ottomans to respect the armistice and to desist from atrocities against the civilian population.

Gun-ports were left half-open, but Allied captains were under strict orders to open fire only if attacked.

Codrington claimed that hostilities were started by the Ottomans.

During the ensuing massacre, Codrington tried twice to order a ceasefire, but his signals were either invisible because of the thick smoke or ignored in the heat of the battle.

Όπως βλέπεις, οι δυτικοί φίλοι σου δεν ήθελαν την καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου, αλλά απλά να στείλουν ένα μήνυμα ισχύος στον Ιμπραήμ. Τα ίδια λέει και ο Παπαρηγόπουλος. Η πλήρης καταστροφή του στόλου έγινε απροσχεδίαστα. Για αυτό μετά η Μεγάλη Βρετανία αποκήρυξε τον ναυαρχό της Κόδριγκτον. Οι δυτικοί φίλοι σου ήθελαν να μας “τσαλακώσουν” κι άλλο μέσω του Ιμπραήμ.

Reply
Στέλιος Αλειφαντής 24 May 2017 at 11:38

Μελέτη,
έστω και αργά, διάβασα το κείμενο σου και θεωρώ ότι οι επισημάνσεις σου έχουν ιστορική βάση ως προς την σημασία διάφορων διαστάσεων. Ωστόσο, θα ήθελα να κάνω δυο παρατηρήσεις για δυο θεμελιώδη ζητήματα: Α. την αλληλουχία των εξελίξεων και την αιτιώδη σχέση που οδήγησε στην αγγλο-ρωσική προσέγγιση με συνέπεια την διεθνή παρέμβαση στο ελληνικό ζήτημα (διπλωματικά “ανύπαρκτο” στα 1820) και Β. την έναρξη της Ναυμαχίας του Ναυαρίνο. Αναφερόμενος στο (Β) προφανώς ο στόλος των Μ. Δυνάμεων δεν θα ήταν εκεί χωρίς να έχει προηγηθεί το πολιτικό πλαίσιο του (Α), στο οποίο θα αναφερθώ μετά. Στο ειδικό θέμα της έναρξης της Ναυμαχίας έχουμε (με σημερινή ορολογία) μια “διαχείριση κρίσης” που πυροδοτείται από ένα “θερμό επεισόδιο” και καταλήγει στην διεξαγωγή της Ναυμαχίας – προφανώς η ίδια η Ναυμαχία φυσικά και δεν συνιστά … “θερμό επεισόδιο”, αλλά είναι μέρος μιας διαδικασίας σύνθετης διαδικασίας διεθνούς παρέμβασης στο ελληνικό ζήτημα. Η “κρίση” μεταξύ διεθνούς στόλου και τουρκο-αιγυπτιακού στόλου ξεκινά με την εμφάνιση του διεθνούς στόλου και τα “τελεσιγραφα” προς τον Ιμπραήμ. Κλιμακώνεται με τον αποκλεισμό του Ναυαρίνου και κορυφώνεται με την είσοδο και ανάπτυξη του στόλου μέσα στον κόλπο του Ναυαρίνο. Από εκεί και πέρα η διαχείριση της κρίσης πέρα από τις επίσημες διαπραγματεύσεις Ιμπραήμ και Ναυάρχων των Μ. Δυνάμεων, εξελίσσονται και ελληνικές παρεμβάσεις με στόχο την πρόκληση της Ναυμαχίας. Αναφέρομαι στις παρεμβάσεις του Ι. Παπαρηγόπουλου (ρώσος υποπρόξενος της Πάτρας) προς Ιμπραήμ για να τηρήσει αδιάλλακτη στάση που αύξανε την ένταση και φυσικά στην σκόπιμη πρόκληση από τον πλοηγό και διερμνηνέα της αγγλικής ναυαρχίδας “Ασία”, Πέτρο Μικελή, οποίος έχασε την ζωή του. Με αυτό το «τυχαίο» και «ασήμαντο» γεγονός στις συνεννοήσεις μεταξύ των αντιπάλων, που πραγματοποιούνταν με λέμβους που πηγαινοέρχονταν από ναυαρχίδα σε ναυαρχίδα, πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε ο Πέτρος Μικέλης. Ο Πέτρος Μικέλης ως διερμηνέας συνόδευε τον άγγλο αξιωματικό, ο οποίος κατευθυνόταν με λέμβο προς την αιγυπτιακή ναυαρχίδα «Πολεμιστής» για τις συνεννοηθεί. Εκεί οι τουρκοι και ο Μικελής ξεκίνησαν λεκτικούς διαπληκτισμούς με εκατέρωθεν προσβολές και οι τουρκική πλευρά άνοιξε πυρ κατά της αγγλικής λέμβου οδηγώντας στην γενίσκευση της σύγκρουσης με τα γνωστά αποτελέσματα. Τέλος αναφορικά με το (Α), πρέπει να παρατηρήσουμε ότι το ελληνικό ζήτημα διεθνοποιήθηκε, δηλ. έγινε υπαρκτό διπλωματικό θέμα στο πλαίσιο του Ανατολικού ζητήτηματος, επειδή η Ελληνική Επανάσταση επικράτησε στρατιωτικά (1821-1825) καθιστώντας αδύνατη την επιστροφή στο status quo ante και πυροδοτόντας την ρωσο-οθωμανική κρίση, δηλαδή τον φόβο των Άγγλων για την έναρξη ενός νικηφόρου ρωσο-οθωμανικού πολέμου που θα αύξανε την ρωσική επιρροή στην περιοχή. Η συστηματική αγγλική προσπάθεια να αποσοβήσουν μονομερείς πολεμικές ενέργειες της οδήγησε στην αγγλο-ρωσική προσέγγιση ακριβώς πάνω στην βάση επίλυσης του Ελληνικού Ζητήματος, δηλαδή εναντίον των επιδιώξεων της Πύλης που χάρις στον Κιουταχή και κυρίως τον Ιμπραήμ (αλλά και των ελληνικών εμφυλίων του Αγώνα) έχει επιτύχει (πολύ αργά φυσικά για να ανατρέψει την διεθνή συνεννόηση) στρατιωτικές νίκες, που πλέον δεν είχαν καμία πολιτική σημασία. Επομένως, η Ελληνική Επάνασταση, και ειδικά η στρατιωτικές νίκες της και η πολιτική χειραφέτησης με την Εθνική Εθνοσυνέλευση, υπήρξε ο καθοριστικός παράγοντας διεθνών εξελίξεων και όχι η ναυμαχία του Ναυαρίνο και αργότερα ο ρωσο-οθωμανικός πόλεμος (1828-29) – και τα δύο αποτέλεσαν συνέπειες της επιτυχούς Ελληνικής Επανάστασης.

Reply
Ατανα 8 October 2022 at 18:45

κριμα το ονομα Μελετης Μελετοπουλος, δεν μελετησατε σωστα τα συμβαντα. Ενα θα σας πω, η Αγγλια ειχε ανοιξει μεγαλες δουλειες σε Ινδια και Ασια γενικα. η αποδυναμωση του Μωχαμετ Αλυ, αδελφου του Ιμπραηλ Αλυ ηταν οτι πρεπει ωστε να παρουν τα ινια του πορθμου Ζευς (sueZ για αυτους που δεν ξερουν οτι οι Αραβες διαβαζουν απο δεξια προς αριστερα) που θα εξυπηρετουσε τις αποδρασεις τους στην Ασια, κατι οποιο κερδισαν και ειχαν στην εξουσια τους μεχρι που ο μεγας Νασερ τους εδιωξε το 1956.

Reply

Leave a Comment

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.