Γράφει ο Δημήτρης Παράξενος
Ο τίτλος ‘Κομματοκρατία και δυναστικό κράτος’ ίσως ακούγεται παράξενος στον αναγνώστη. ‘Μα δεν έχουμε δημοκρατία;’, θα αναρωτηθεί. Αν διαβάσετε την πρωτότυπη, σχεδόν μαθηματική, σκέψη του Γιώργου Κοντογιώργη, θα ανακαλύψετε με έκπληξη πως η απάντηση είναι διαφορετική. Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελείται από άρθρα και συνεντεύξεις του που αποκαθιστούν τις πολιτικές έννοιες και το ιστορικό παρελθόν, ώστε να καταλάβουμε ότι η οικονομική κατάρρευση της Ελλάδας έχει πολιτικά αίτια και να δούμε ποια είναι αυτά.
Η βασική ιδέα είναι ότι τα κόμματα κατέχουν το κράτος παρόλο που ονομάζουμε το πολίτευμά μας δημοκρατία. Για να καταλάβουμε πώς συνέβη αυτό πρέπει να γυρίσουμε στο παρελθόν. Στο πλαίσιο των κοινών, που λειτουργούσαν στην Τουρκοκρατία, ο Έλληνας σκεφτόταν ατομικά, όπως έκαναν ανέκαθεν οι πρόγονοί του, αλλά δρούσε συλλογικά χάρη στην ένταξή του στην κοινότητα, όπου κατέθετε τα αιτήματά του σε καθεστώς διαφάνειας. Λαμβάνοντας υπόψη τι τον συνέφερε αποφάσιζε μαζί με τους άλλους για την κατανομή των φόρων ή την εκτέλεση δημόσιων έργων. Μιλούσε με τον πολιτικό ως μέλος μιας συλλογικότητας, δηλαδή η σχέση τους ήταν προσωπική αλλά θεσμοποιημένη και κοινωνικά προσανατολισμένη (οι πελατειακές εξαρτήσεις και τα ρουσφέτια στην τουρκοκρατία θεωρούνταν κανονικές πρακτικές όχι στο ελληνικό πολιτικό σύστημα αλλά στο οθωμανικό, εντός του οποίου λειτουργούσε το πρώτο). Η επιθυμία για προσωπική σχέση με τις αρχές διατηρήθηκε στο νεώτερο κράτος. Όμως η κατάργηση των αρμοδιοτήτων των κοινοτήτων και η καθιέρωση του μεσολαβητικού ρόλου των κομμάτων είχαν για συνέπεια η σχέση να γίνει άτυπη και ο Έλληνας να πλησιάζει τον πολιτικό μόνο ως ιδιώτης. Τούτο το γεγονός προκάλεσε διαφθορά και αλλοίωσε τη συλλογική συνείδηση.
Στη δυτική Ευρώπη ο κοινοβουλευτισμός δε συνοδεύθηκε από διαστρέβλωση των σχέσεων του υπηκόου με το δημόσιο άρχοντα γιατί δεν προϋπήρχαν τέτοιες σχέσεις. Οι δυτικές κοινωνίες απέβαλαν τη φεουδαρχική νοοτροπία μόλις το 19ο αιώνα και τα μέλη τους δεν είχαν εξασκηθεί στο να σκέφτονται και να διεκδικούν ατομικά. Η επαφή τους με την πολιτική έγινε μέσω των μαζικών πολιτικών ιδεολογιών, του φιλελευθερισμού και του σοσιαλισμού.
Ο Κοντογιώργης μελετάει τη νεωτερικότητα γενικά και υποστηρίζει ότι πολλές καθιερωμένες ιδέες της χρήζουν αμφισβήτησης αν θέλουμε να γίνουμε πολιτικά ελεύθεροι: α) Αποκαλούμε ‘δημοκρατία’ ένα πολίτευμα που δεν εμπεριέχει τη δημοκρατική αρχή αφού η κοινωνία δεν είναι οργανωμένη σε δήμο, δεν της αναγνωρίζονται πολιτικά δικαιώματα και δεν αποφασίζει για τις υποθέσεις της. β) Θεωρούμε φυσικό τον υπάρχοντα διαχωρισμό κράτους-κοινωνίας-αγοράς, στον οποίο η αγορά αναπτύσσεται ανεξάρτητα από ή και αντίθετα προς τα συμφέροντα της κοινωνίας. γ) Πιστεύουμε ότι το πρόβλημα των τεράστιων ανισοτήτων οφείλεται στην κατοχή των μέσων παραγωγής από λίγους ενώ η αιτία του είναι ότι οι κάτοχοι των μέσων παραγωγής ελέγχουν την πολιτική διαδικασία. δ) Νομίζουμε ότι τα έθνη κατασκευάστηκαν από τα κράτη το 19ο αιώνα, ιδέα η οποία, εκτός από το ότι είναι παράλογη κι αντίθετη στα ιστορικά δεδομένα, νομιμοποιεί την πατερναλιστική μεταχείριση των λαών.
Στην Ελλάδα οι πολιτικοί και πολλοί διανοούμενοι μας λένε ότι για τις μεταρρυθμιστικές αποτυχίες των κυβερνήσεων φταίει η ελληνική κοινωνία διότι προσκολλάται στην παράδοσή της. Εδώ μπορούν να παρατηρηθούν τα εξής: α) Σε κάθε χώρα τους νόμους εφαρμόζει η εκτελεστική εξουσία, που επιβάλλει τις απαραίτητες κυρώσεις. Αντιθέτως, στην Ελλάδα η κυβέρνηση αντιλαμβάνεται ότι έχει ολοκληρώσει το έργο της όταν προτείνει ένα νομοσχέδιο και αυτό ψηφιστεί από τη βουλή. β) Η ελληνική κοινωνία έδειξε ως και το 19ο αιώνα μεγάλη πολιτική ωριμότητα με το να διατηρήσει την ταυτότητά της σε αντίξοες συνθήκες (Τουρκοκρατία) και να διεξάγει συνεχείς απελευθερωτικούς αγώνες χωρίς την καθοδήγηση κάποιου κράτους. γ) Το νεοελληνικό κράτος δεν προσπάθησε να εντάξει στο πολιτικό του σύστημα την ελληνική αστική τάξη που άκμαζε έξω από τα σύνορά του∙ κάτι τέτοιο συνιστούσε απειλή για την κομματοκρατία.
Ο Κοντογιώργης πιστεύει ότι οι απαρχές της κρίσης βρίσκονται στο 19ο αιώνα, όταν μπήκαν τα θεμέλια του σύγχρονου πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα. Τα κόμματα επικαλούνται το εθνικό συμφέρον αλλά το ορίζουν όπως θέλουν και στην πραγματικότητα δεν το υπηρετούν. Μιλάνε για δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα αλλά δε ζητούν ένα δημοκρατικό Σύνταγμα, ούτε αναγνωρίζουν το δικαίωμα του ανθρώπου να συμμετέχει στη λήψη των αποφάσεων που τον αφορούν. Η δραματική συρρίκνωση του ελληνισμού στον 20ό αιώνα, με αποκορύφωμα τη Μικρασιατική Καταστροφή, οφείλεται κυρίως στην απροθυμία του νεώτερου κράτους να διαχειριστεί τα εθνικά θέματα μακριά από κομματικές σκοπιμότητες και με σκοπό την πραγμάτωση της ελευθερίας.
Εάν το έργο του Κοντογιώργη έχει μια αδυναμία αυτή είναι ότι αγνοεί το φαινόμενο του μηδενισμού, το οποίο επηρεάζει δυσμενώς την πολιτική συμπεριφορά των δυτικών κοινωνιών και των Ελλήνων. Αυτό συμβαίνει γιατί ο συγγραφέας θεωρεί την πολιτική ως βάση του πολιτισμού και τη θρησκεία απλά ως ένα τμήμα του πολιτισμού χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Ωστόσο, το βιβλίο του δεν παύει να είναι αποκαλυπτικό. Δείχνει γιατί οι διαδηλώσεις και τα συλλαλητήρια είναι ατελέσφορα όσο δεν πιέζουν τα κόμματα να δεχτούν την κοινωνία ως εταίρο στην παραγωγή πολιτικής. Εξηγεί τους λόγους που οι πολιτικοί από το 19ο αιώνα δεν έχουν μειώσει τη διαφθορά και τη διαπλοκή την Ελλάδα. Τέλος, φανερώνει ότι η έξοδος από την κρίση απαιτεί να ανακαλύψουμε ξανά την ιστορία μας.
Δημήτρης Παράξενος