Γράφει ο Δημήτρης Παράξενος
Η ‘Ευρωπαϊκή Ιστορία’ του Edward Burns καλύπτει την περίοδο από τον ύστερο Μεσαίωνα ως τον 20ό αιώνα. Παρά τον τίτλο της αφορά μόνο τη Δυτική Ευρώπη, με έμφαση στις μεγάλες χώρες της. Ο πρώτος τόμος φτάνει μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση. Η ιδιαιτερότητά της συνίσταται στο ότι καλύπτει σφαιρικά όχι μόνο τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα αλλά και τα θρησκευτικά, κοινωνικά, οικονομικά, καλλιτεχνικά και πνευματικά. Από την πρώτη κατηγορία ξεχώρισα τρεις πολέμους, τον Εκατονταετή, τον Τριακονταετή και τους Ναπολεόντειους. Από τα άλλα θέματα διέκρινα το ‘Μαύρο θάνατο’, την Αναγέννηση, τη Μεταρρύθμιση και το Διαφωτισμό. Ας τα δούμε λοιπόν για να πάρουμε μια ιδέα από το εύρος της γνώσης που προσφέρει.
Ο Εκατονταετής πόλεμος έγινε μεταξύ της Αγγλίας και της Γαλλίας από το 1337 έως το 1453. Αιτία του ήταν κυρίως η κατοχή γαλλικών εδαφών από τους Άγγλους. Για μεγάλο διάστημα οι Γάλλοι ήταν σε δεινή θέση, εξαιτίας της λανθασμένης στρατιωτικής τακτικής τους και των φυγόκεντρων δυνάμεων που αντιδρούσαν στα σχέδια του βασιλιά τους. Η ροή του πολέμου άλλαξε χάρη στην αυτοθυσία της Ιωάννα της Λωραίνης. Τελικά οι Άγγλοι περιορίστηκαν στο νησί τους και η Γαλλία βγήκε από τη σύγκρουση θεσμικά και πολιτικά ενισχυμένη.
Ο Τριακονταετής πόλεμος έλαβε χώρα μεταξύ Γαλλίας και Αυστρίας και των συμμάχων τους από το 1618 έως το 1648. Ο χαρακτήρας του ήταν σε μεγάλο βαθμό θρησκευτικός, αφού αλληλοσκοτώθηκαν καθολικοί και διαμαρτυρόμενοι. Εντούτοις, η βαθύτερη αιτία ήταν η επιθυμία ορισμένων κρατών να διευρύνουν την κυριαρχία τους. Από τη Γαλλία διακρίθηκε ο καρδινάλιος Ρισελιέ, που ασκούσε πολιτική εξουσία, ενώ την Αυστρία καθοδηγούσε η δυναστεία των Αψβούργων. Ο πόλεμος ήταν ολέθριος για τους αμάχους και έληξε με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας, που καθιέρωσε μια αποδεκτή αν και εύθραυστη ισορροπία δυνάμεων.
Οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι ήταν συνέχεια των συγκρούσεων της Γαλλικής Επανάστασης· οφείλονταν στο πλεονάζον γεωπολιτικό δυναμικό της Γαλλίας, τη φιλοδοξία του ιδιοφυούς Κορσικανού στρατάρχη και την προσπάθεια των ευρωπαϊκών μοναρχιών και της Αγγλίας να μην ανατραπεί η υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων. Ο Ναπολέοντας πέτυχε απανωτές νίκες σε βάρος της Πρωσίας και της Αυστρίας αλλά δεν μπόρεσε να υποτάξει την Αγγλία λόγω της ναυτικής υπεροχής της. Το μεγάλο πλήγμα το δέχτηκε όταν εισέβαλε στη Ρωσία και η τελευταία πράξη του δράματος παίχτηκε στο περίφημο Βατερλώ.
Ο ‘Μαύρος θάνατος’ ήταν μια τρομερή επιδημία πανούκλας που έπληξε την Ευρώπη το 14ο αιώνα. Η επιδημία εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την ήπειρο εξαιτίας και των ανθυγιεινών συνθηκών διαβίωσης στις πόλεις. Περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού χάθηκε και πολλοί νόμισαν ότι ήρθε το τέλος του κόσμου.
Η Αναγέννηση ήταν ένα καλλιτεχνικό και φιλοσοφικό κίνημα που γεννήθηκε το 14ο αιώνα στις πλούσιες πόλεις της Ιταλίας με πάτρωνες την καθολική εκκλησία και μεγάλες αστικές οικογένειες. Αναπτύχθηκε το 15ο αιώνα και έδωσε αξεπέραστα αριστουργήματα στις αρχές του 16ου με τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Ραφαήλ. Πεδία δράσης της ήταν ιδίως οι εικαστικές τέχνες, ζωγραφική, αρχιτεκτονική και γλυπτική, και κεντρικές ιδέες της η έμπνευση από την αρχαία ρωμαϊκή και ελληνική παράδοση, η επιστημονική προσέγγιση της φύσης και η πίστη στη δυνατότητα του ανθρώπου να γίνει ευτυχής με τη μόρφωση και τη χριστιανική διαπαιδαγώγηση (κίνημα ουμανισμού).
Η Μεταρρύθμιση ξέσπασε στις γερμανικές χώρες το 16ο αιώνα με το κήρυγμα του μοναχού Λούθηρου, ως αντίδραση στη διδασκαλία και την εξουσία της καθολικής εκκλησίας. Σύντομα διαδόθηκε στη βόρεια Ευρώπη, επηρεάζοντας βαθιά τη νοοτροπία των λαών της. Οι διαμαρτυρόμενοι πίστευαν ότι ο άνθρωπος σώζεται όχι με τις καλές πράξεις αλλά αποδεχόμενος τη Βίβλο, την οποία καθένας μπορεί μόνος του να ερμηνεύσει σωστά. Ο Καλβίνος επινόησε μια ακραία εκδοχή του λουθηρανισμού, με αυστηρό, πλήρη έλεγχο της συμπεριφοράς. Η ιδέα ότι η θρησκεία είναι ατομική υπόθεση, η δικανική προσέγγιση των πραγμάτων και ο υποκειμενισμός χαρακτηρίζουν ως σήμερα μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου.
Ο Διαφωτισμός άνθισε το 18ο αιώνα στη Γαλλία με διανοούμενους όπως ο Βολταίρος. Μπορούμε να πούμε ότι ήταν μια προσπάθεια να εκλογικευτεί η κοινωνική οργάνωση στο πρότυπο των φυσικών επιστημών. Οι διαφωτιστές κατέκριναν τις αυθαιρεσίες των μοναρχών και ζήτησαν πιο δίκαιους νόμους. Πίστευαν ότι όλες οι θρησκείες είναι ανθρώπινες κατασκευές χωρίς ιδιαίτερη εγκυρότητα. Θεωρούσαν ότι το άτομο μπορεί να κατακτήσει τη φύση και να ευημερεί στηριζόμενο αποκλειστικά στις δικές του δυνάμεις. Η πίστη ότι ο κόσμος θα γίνει καλύτερος με την εφαρμογή της λογικής, η σύνδεση της γνώσης με την υλική ωφέλεια, ο αντικληρικαλισμός και ο ηθικός σχετικισμός της εποχής μας έχουν τις ρίζες τους στο διαφωτισμό.
Το βιβλίο του Μπερνς είναι εξαιρετικό∙ αναφέρεται σε πολλές χώρες και πρόσωπα συνθέτοντας αφθονία πληροφοριών χωρίς να κουράζει, χάρη στην ποικιλία των θεμάτων, το απλό ύφος, την ξεκάθαρη δομή και τη χρήση πολλών εικόνων. Δυστυχώς δεν κυκλοφορεί πια στη δίτομη έκδοση και τώρα θα το βρείτε μόνο στις εκδόσεις Επίκεντρο σε ένα τόμο ογκώδη και ακριβό. Εντούτοις, αποτελεί πολύτιμο βοήθημα σε όποιον θέλει να μάθει ιστορία και δεν ξέρει από πού να αρχίσει.
Δημήτρης Παράξενος