Το πολύ ωραίο κείμενο του αγαπητού συναδέλφου κ. Νατσιού με τίτλο «Η Κοκκινοσκουφίτσα, ο Καραγκιόζης και ο…Μέγας Αλέξανδρος», παρά τις πολύ καλές προθέσεις του και την τιμιότητα των στόχων του, είναι δυνατό να δημιουργήσει ορισμένες παρερμηνείες. Τις παρερμηνείες αυτές θα ήθελα να προσπαθήσω να τονίσω, όχι τόσο για να αντικρούσω τις ευγενείς διαθέσεις και τα αξιόλογα επιχειρήματα της συγκεκριμένης εργασίας, αλλά κυρίως για να δικαιώσω μια μορφή που κατά την προσωπική μου άποψη αδικείται και κινδυνεύει για πολλοστή φορά να κατηγορηθεί αδίκως.
Ο αγαπητός συνάδελφος αναφέρεται σε μια εργασία από σχολικό βιβλίο για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας της Έκτης Δημοτικού. Με δυο κουβέντες, η εργασία ζητά από τα παιδιά να γράψουν μια ιστορία («φανταστική περιπέτεια») με ήρωες την Κοκκινοσκουφίτσα, τον Καραγκιόζη και τον Μέγα Αλέξανδρο. Θεωρήθηκε ωστόσο υποτιμητικό από τον συνάδελφο το να συγκρίνεται ο Μέγας Αλέξανδρος με τον Καραγκιόζη και την Κοκκινοσκουφίτσα, ενώ οι εμπνευστές της συγκεκριμένης άσκησης χαρακτηρίστηκαν και ως «Καραγκιόζηδες».
Προσωπικά, πιστεύω ότι η δημιουργία ενός νέου παραμυθιού με την Κοκκινοσκουφίτσα πλάι στον Μέγα Αλέξανδρο δεν έχει να προσφέρει κάτι στους μαθητές και τις μαθήτριες εκτός από την προσπάθεια να δημιουργηθεί μια ακόμα κατάσταση σύγχυσης, όπως γίνεται με τα περίεργα καινούργια θεματικά είδη της λογοτεχνίας που μπερδεύουν τους πάντες με τα πάντα και προσπαθούν να ανατρέψουν την έννοια του «κλασικού» στη λογοτεχνία. Σαν παράδειγμα αυτής της σύγχυσης αναφέρω τη δημιουργία παραμυθιών της μορφής «Τα τρία μικρά λυκάκια» που ανατρέπουν γνωστά θεματικά (και κλασικά) μοτίβα για να πρωτοτυπήσουν και να προκαλέσουν το ενδιαφέρον των νέων προκαλώντας ασταμάτητα χάχανα και τίποτα παραπάνω. Με την έννοια αυτή, ήταν πολύ σωστή η πρόταση του συναδέλφου να μην γραφεί μια τέτοια ιστορία που θα προσέβαλε πρωτίστως τον μεγάλο Ελληνα της αρχαιότητας (όπως θα γινόταν και με εργασίες της μορφής «Ο Αβραάμ Λίνκολν συναντάει τη Χιονάτη και τους Επτά Νάνους» κάτι που ενδεχομένως να ξεσήκωνε και την αμερικανική κοινή γνώμη).
Όμως, και τονίζω αυτό το όμως, δεν ισχύουν τα ίδια με τον Καραγκιόζη. Καραγκιόζης δεν είναι ο ανόητος, όπως εσφαλμένως πιστεύουν πολλά παιδιά και όπως λανθασμένα αλληλοαποκαλούμαστε εμείς οι μεγάλοι. Την παραπάνω πρόταση ας μου επιτραπεί να την στηρίξω με τα εξής επιχειρήματα:
Α) Καραγκιόζης σημαίνει στα τούρκικα ο «Μαυρομάτης» από τις τούρκικες λέξεις «Kara” και “Göz”. Στα αρχαία ελληνικά όμως «Μαυρομάτης» σημαίνει ο εμβριθής και ο σοφός, αυτός δηλαδή που έχει «μέλαν όμμα» και δεν βλέπει με τα φυσικά μάτια αλλά με το νου. Επιπροσθέτως, η ετυμολογία του ονόματος «Αίσωπος» παραπέμπει κι αυτήν στην έννοια του «Μαυρομάτη» και επιβεβαίωνει την σύνδεση του ονόματος αυτού με την ελληνική αρχαιότητα.
Β) Σύμφωνα με αναλύσεις ξένων και Ελλήνων ερευνητών, ο Καραγκιόζης (σαν έννοια και σαν περίγραμμα) δεν αποτελεί υπαρκτό πρόσωπο, όπως εντέχνως προσπαθούν να μας πείσουν χωρίς επιχειρήματα οι Τούρκοι. Αντιθέτως, ο Καραγκιόζης έχει τις ρίζες του στους αριστοφανικούς ήρωες και κυρίως στο μιμικό θέατρο των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, ενώ έχει αποδειχτεί η σύνδεσή του με τα «Φτωχοπροδρομικά» κείμενα του «Βυζαντίου». Με άλλα λόγια, έχει αποδειχτεί η σύνδεσή του με την ελληνική αρχαιότητα και την Ανατολική Ρωμαίικη Αυτοκρατορία της Κωνσταντινουπόλεως που καλούμε «Βυζάντιο».
Γ) Ο Καραγκιόζης πέρα από κωμικός ήρωας είναι και πρωταγωνιστής των ηρωικών έργων του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών. Τα έργα αυτά αντλούσαν τη θεματική τους από τον Επαναστατικό Αγώνα του 1821 και τοποθετούν τον Καραγκιόζη στην πρώτη γραμμή του πυρός πλάι στον Κατσαντώνη, τον Αθανάσιο Διάκο και τον «Γέρο του Μοριά». Με την έννοια αυτή, είναι υποτιμητικό και άδικο να αποκαλούμε αυτόν τον λαϊκό ήρωα του Ελληνισμού απλώς ως «ανόητο» και να τον εξισώνουμε με τα παραμυθάκια.
Δ) Για τον Καραγκιόζη έχουν εκφραστεί με τα κολακευτικότερα λόγια μεγάλες μορφές της νεοελληνικής λογοτεχνίας της διανόησης. Ο Κωνσταντίνος Δημαράς, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Ιωάννης Χατζηφώτης, ο Φώτης Κόντογλου και πολλοί ακόμα έχουν γράψει ειδικές μελέτες για τη συμβολική αυτή μορφή του Ελληνισμού. Στέκομαι ιδιαίτερα στον Ιωάννη Χατζηφώτη και τον Φώτη Κόντογλου. Ο πρώτος με το έργο του «Ο Καραγκιόζης Φτωχοπρόδρομος» τόνισε την άρρηκτη σχέση του Καραγκιόζη με το «Βυζάντιο», ενώ ο δεύτερος ήταν αυτός που πρωτοδιατύπωσε τη σύνδεση Καραγκιόζη και Πτωχοπρόδρομου, τονίζοντας παράλληλα τον πατριωτικό χαρακτήρα του Καραγκιόζη.
Ε) Ο Καραγκιόζης συχνά βεβαίως παρουσιάζεται και με αδυναμίες. Αυτό όμως εξαρτάται και από το χαρακτήρα και τη φιλοσοφική διάθεση του εκάστοτε καραγκιοζοπαίχτη. Πέρα από αυτό πάντως, πρέπει να τονιστεί ότι ο Καραγκιόζης συμβολίζει το λαό (με τις αρετές και τις αδυναμίες του) και κουβαλάει στην καμπούρα του όλα όσα έχει υποφέρει αυτός ο λαός κατά τη μακραίωνη ιστορία του.
Στ) Ο ήρωας αυτός που πολέμησε στην Αλαμάνα, στο Μανιάκι και στο Χάνι της Γραβιάς, δεν θα ήταν δυνατό να απουσιάζει από την υπόλοιπη ελληνική ιστορία. Είναι λοιπόν και πλάι στον Μέγα Αλέξανδρο. Δεν θα μπορούσε απλώς να είναι πλάι στον Μέγα Αλέξανδρο. ΕΙΝΑΙ στο πλάι του σε μια από τις καλύτερες και παλιότερες παραστάσεις του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών. Πρόκειται για το επικό λαογραφικό έργο «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το Καταραμένο Φίδι», στο οποίο ο Καραγκιόζης ως λαός βοηθάει τον Μέγα Αλέξανδρο να νικήσει το θεριό. Υπενθυμίζω ότι στο έργο αυτό, ο Μέγας Αλέξανδρος, αν και προχριστιανικός ήρωας, επικαλείται τον Κύριο και την Θεοτόκο, έχει τον Σταυρό στην άκρη του δόρατός του και παραπέμπει στην μορφή του δρακοντοκτόνου Αγίου Γεωργίου.
Με την παραπάνω έννοια, η προαναφερθείσα άσκηση του βιβλίου της Γλώσσας θα μπορούσε να μην αξιοποιήσει (ως αδιάφορη για το συγκεκριμένο ζητούμενο) την Κοκκινοσκουφίτσα και να αναφερθεί στην παράσταση «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το Καταραμένο Φίδι» τονίζοντας την άρρηκτη σχέση του Μέγα Αλέξανδρου με το λαϊκό θέατρο και τον Καραγκιόζη ως λαϊκό ήρωα. Έτσι η άσκηση θα γινόταν κανονικά (και χωρίς να αφοριστεί), η πιθανή πονηριά της Νέας Τάξης πραγμάτων θα αντιμετωπιζόταν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και ο Καραγκιόζης θα γλίτωνε (έστω και για μια φορά) από έναν ακόμα άδικο κατατρεγμό.
Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης,
Δάσκαλος
.