Βασίλειος Μαρκεζίνης
Τόσο η Ελλάδα ως μέλος
της Ευρώπης όσο και, ξεχωριστά, η Ελλάδα και
η Ευρώπη περνούν υπαρξιακή κρίση. Έχουν όμως ένα ακόμη κοινό σημείο (παρότι
συνηθίζεται σήμερα στην Ευρώπη να αποκηρύσσονται οι Έλληνες ως διαφορετικοί και
αναξιόπιστοι): τα προβλήματα και των δύο είναι, εν πολλοίς, αυτοπρόκλητα, δημιουργήματα
ανέμπνευστων ηγετών και μιας μορφής διακυβέρνησης βασισμένης σε συμβιβασμούς με
μοναδικό στόχο την πολιτική επιβίωση των κυβερνώντων.
1. Ελλάδα: Παλιές αμαρτίες
Έχει γίνει της μόδας, ειδικά
μεταξύ των λεγόμενων «ανώτερων» κοινωνικών στρωμάτων, να κατηγορείται για τα
σημερινά προβλήματα της Ελλάδας ο Ανδρέας Παπανδρέου. Το γεγονός ότι ο Ανδρέας εφάρμοσε
ένα κοινωνικό πρόγραμμα που υπερέβαινε τις οικονομικές αντοχές της χώρας έθεσε πράγματι
σε κίνηση μια καθοδική οικονομική πορεία. Εντούτοις, είναι αναντίρρητο ότι τα
«κοινωνικά επιχειρήματα» που βρίσκονταν στη βάση αυτού του προγράμματος εξηγούν
την αναγκαιότητά του, έστω και αν δεν δικαιολογούν την έκτασή του.
Αναμφίβολα,
τότε ξεκίνησε η μοιραία τάση αύξησης του δημόσιου τομέα και των κρατικών δαπανών
(και, προφανώς, του δημόσιου χρέους). Ο πίνακας όμως που παρουσιάζεται κατωτέρω
δείχνει ότι, με εξαίρεση δύο μόνο χρόνια –κατά τη διάρκεια της τελευταίας
διακυβέρνησης Παπανδρέου− οι κρατικές δαπάνες συνεχίστηκαν και μάλιστα
αυξήθηκαν με τρόπους γνωστούς ή, άλλοτε, κρυφούς (κατά την περίοδο Σημίτη). Έτσι,
αυτή η διττή, μικροκομματική βάση της σπατάλης άρχισε να αποτελεί τον
καθιερωμένο κανόνα, επιτρέποντας σε κάθε κυβέρνηση να δαπανά ετησίως 4 με 5
δισ. περισσότερα από τα έσοδά της. Πρέπει να γυρίσουμε στο 1974 για να εντοπίσουμε
ισοσκελισμένο προϋπολογισμό και δημόσιο χρέος σχεδόν ανύπαρκτο! Αποδεικνύεται,
έτσι, ότι οι ανταλλαγές ύβρεων μεταξύ των πολιτικών μας δεν αποτελούν απλώς εκδηλώσεις
υποκρισίας αλλά και κατάφωρα ψέματα!
2. Ευρωπαϊκές αμαρτίες
Η Ευρώπη, με τη σειρά
της, έχει να δει εμπνευσμένο ηγέτη από την εποχή του Ζακ Ντελόρ. Ο
προγραμματισμός που ήταν σε θέση να επιβάλλει ο Ντελόρ αποδυναμώθηκε πλήρως, καθώς η Ευρώπη παρασύρθηκε στο μονοπάτι μιας
κακοσχεδιασμένης πολιτικής επέκτασης προτού μπορέσει να εκσυγχρονιστεί σε βάθος.
Απόρροια
τούτου στάθηκε η απόφαση της να κάνει ένα μεγάλο βήμα προς την καθιέρωση ενιαίου
νομίσματος χωρίς ταυτόχρονα να καθιερώσει και έναν μηχανισμό αντιμετώπισης των
ενδεχόμενων προβλημάτων, δεδομένης ιδίως της πολιτικής – και πάλι – αλλά
οικονομικά αβάσιμης απόφασής της να εντάξει στη νέα οικονομική λέσχη χώρες που,
τόσο λόγω νοοτροπίας όσο και λόγω οικονομικής κατάστασης, δεν μπορούσαν να
λειτουργήσουν σε ένα περιβάλλον σαφώς προορισμένο για τους πειθαρχικούς
Βορειοευρωπαίους. Όσο και αν αυτή η διαπίστωση πληγώνει την ιταλική ή την
ελληνική (και, γενικότερα, τη βαλκανική) υπερηφάνεια, γεγονός παραμένει ότι αυτές
οι κινήσεις στάθηκαν πρόωρες.
3. Νέα κυβέρνηση
Επανερχόμενοι στη
σημερινή πραγματικότητα, παρατηρούμε ότι σχεδόν ταυτόχρονα η Ελλάδα και η
Ιταλία απέκτησαν τεχνοκράτες πρωθυπουργούς. Το ιταλικό μοντέλο είναι μυώδες και
εξολοκλήρου τεχνοκρατικό – η τελευταία αυτή ιδιότητα μπορεί, μάλιστα, να
ενθαρρύνει τη συνωμοσιολογία σχετικά με την εξουσία του σύγχρονου τραπεζικού
κατεστημένου. Διερωτώμαι όμως: μήπως οι προαναφερθείσες κινήσεις δικαιώνουν
τελικά τους Κινέζους, οι οποίοι επικρίνουν τη Δύση όταν τους πιέζει να έχουν
πολιτικές και όχι τεχνοκρατικές κυβερνήσεις;
Η
δική μας εκδοχή «τεχνοκρατισμού» είναι «ελληνική». Αν και ευχόμεθα κάθε
επιτυχία στην νέα προσπάθεια, η φράση μου τα λέει όλα! Γιατί δεν μπορώ να
αποφύγω την απορία: για ποιον λόγο χρειαζόμασταν τόσο μεγάλη κυβέρνηση,
αποτελούμενη κυρίως από υπουργούς που δεν τολμούν κάν να εμφανιστούν στον δρόμο,
φοβούμενοι την μήνιν των πολιτών; Προσωπική μου άποψη: πρόκειται για έναν
κυβερνητικό Φρανκενστάιν, δημιούργημα όχι φαντασίας αλλά συρραπτικής πολιτικής
χειρουργικής. Ως φυσικό, το πλάσμα με τα παράταιρα μέλη, παρουσιάζει ήδη συμπτώματα
δυσλειτουργίας που θα αυξηθούν, καθώς θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει τις
κοινωνικές συνέπειες των αντιλαϊκών μέτρων που θα λάβει την «εντολή» να
εφαρμόσει υπό την εποπτεία Γερμανών!
4. Προβλέποντας το μέλλον: Πολιτική
Παρότι είναι ανέφικτες
οι μακροχρόνιες προβλέψεις, διαβλέπω νέα «Ιουλιανά», τα οποία έχουν ήδη αρχίσει
να μηχανεύονται ορισμένοι αμερικανοτραφείς δημοσιογραφικοί παράγοντες που, μέσω
μιας αλλαγής και στον εκλογικό νόμο, θα προσπαθήσουν να υλοποιήσουν τα φιλόδοξα
σχέδιά τους. Τι ακριβώς επιδιώκουν; (α) Να ολοκληρώσουν την καταστροφή του κ.
Σαμαρά. (β) Να αναδιαμορφώσουν το κόμμα του ώστε να περιέλθει σε δικούς των ανθρώπους.
(γ) Να δημιουργήσουν μικρότερα κόμματα τα οποία να μπορούν να χειραγωγήσουν στο
πλαίσιο διαφόρων ευμετάβλητων συνασπισμών. (δ) Να εξασφαλίσουν την παραμονή
ουδέτερων –ήτοι, αποστασιοποιημένων και μη χαρισματικών− τεχνοκρατών στο
πρωθυπουργικό αξίωμα.
Ο
λαός θα αποφασίσει πόσο ρεαλιστικά είναι αυτά τα σενάρια· και το μέλλον θα δείξει
αν μπορούν να λειτουργήσουν. Κατά τη
γνώμη μου, ωστόσο, τα σχέδια αυτού του είδους προσεγγίζουν πολύ επικίνδυνα την
έννοια του συγκαλυμμένου πραξικοπήματος. Τέτοιες φιλοσοφίες προκάλεσαν
μέγιστη ζημιά το 1965, οδηγώντας στο 1967, και πιθανότα να οδηγήσουν σε ακόμη
μεγαλύτερα προβλήματα τώρα.
5. Προβλέποντας το μέλλον: Οικονομία
Ισχυρίστηκα πρόσφατα ότι
οι προβλέψεις μου ήταν πολύ ακριβέστερες από τις προβλέψεις του απελθόντος
πρωθυπουργού, την αποχώρηση του οποίου ουδείς θρηνεί.
Ας κάνομε ένα γρήγορο τσεκ – απ!
Μας
είπε ότι «λεφτά υπάρχουν» ενώ, ασφαλώς, δεν υπήρχαν.
Δήλωσε
ότι δεν επρόκειτο να πάει στο ΔΝΤ, ενώ το είχε προσυμφωνήσει.
Μας
διαβεβαίωσε ότι η χώρα θα επέστρεφε στις αγορές εντός του 2011, ενώ είναι
αμφίβολο αν θα καταφέρουμε να επιστρέψουμε μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια.
Απέκλεισε
εντελώς το ενδεχόμενο «κουρέματος», αλλά έκανε τελικά ό,τι ακριβώς είχα
προβλέψει (μαζί με μερικούς μόνο συναδέλφους) πριν από δέκα μήνες, προτείνοντας
δηλαδή ένα κούρεμα τουλάχιστο της τάξεως του 50% (το οποίο ο σημερινός πρωθυπουργός, με ασυνήθιστη
έλλειψη προβλεπτικότητας, είχε καταδικάσει δύο
μόλις εβδομάδες προτού αυτό ανακοινωθεί επισήμως).
Το
ζητούμενο σήμερα είναι: θα δεχθούμε τη νέα δανειακή σύμβαση, την επιτήρηση, το
ξεπούλημα δημόσιων περιουσιακών στοιχείων σε ξευτιλιστικές τιμές, επιπλέον
φόρους άνω των 3 δισ. ευρώ και τα νέα μέτρα λιτότητας πλέον των 6 δισ. ευρώ
(όπως έγινε σαφές στον πρόσφατο προϋπολογισμό) σε μια περίοδο όπου στην Ευρώπη τα πάντα είναι απολύτως ρευστά; Καθώς
φαίνεται, οι πολιτικοί μας, με μια σειρά από επικοινωνιακά τεχνάσματα, έχουν
καταφέρει να μας να μας «δέσουν» σε όλα τα ανωτέρω μέτρα ως εάν ήταν μοιραία…
Τουλάχιστον,
όμως, αρκούν αυτά τα «δεσμά» για να σωθούμε;
Η
άποψη μου είναι: ΟΧΙ. Θεωρώ μάλιστα ότι είναι ζήτημα χρόνου προτού οι Ευρωπαίοι
«φίλοι» μας αποφασίσουν να αποκόψουν το «καρκίνωμα» που ονομάζουν Ελλάδα
προκειμένου να σώσουν το νοσούν σώμα των. Και αυτό όμως απαιτεί χρόνο και αν,
ακόμη, είναι δυνατό…
Σ΄αυτή
την προσπάθεια θα αποδειχθούν αποτελεσματικά τα περιλάλητα ευρωομόλογα; Ή μήπως η Ευρώπη θα διαιρεθεί τελικά σε ένα
βόρειο τμήμα με σκληρό νόμισμα και χαμηλό πληθωρισμό, και ένα νότιο τμήμα με λαμπερό
ήλιο, υψηλό πληθωρισμό, και εντελώς αμφίβολο μέλλον;
6. Το ευρωομόλογο ως πανάκεια
Θα αποτελέσουν άραγε τα
ευρωομόλογα τη λύση που περιμένουμε; Το ζήτημα είναι τεχνικά πολύ πιο περίπλοκο από όσο νομίζουν οι περισσότεροι.
Ειδικότερα,
ας μη ξεχνάμε καταρχάς ότι δημιουργούμε ένα νέο χρέος για να καλύψουμε το
υπάρχον, και δεν τυπώνουμε χρήματα προς επένδυση.
Έπειτα,
θα πρέπει να αποφασίσουμε ποιο χρέος επιθυμούμε να καλύψουμε: Το χρέος μίας
χώρας; Το χρέος όλων των χωρών; Το χρέος που υπερβαίνει το συμφωνημένο 60% του
ΑΕΠ;
Κι
άραγε, πόσα χρήματα μπορούμε να τυπώσουμε για να τα κάνουμε όλα αυτά και
συγχρόνως να διατηρήσουμε ένα «υγιές» ύψος πληθωρισμού για να μας βοηθήσει
–εμμέσως− να μειώσουμε το δημόσιο χρέος;
Και
πώς ακριβώς θα χειριστούμε τα ζητήματα των νομικών λεπτομερειών, της μορφής των
εγγυήσεων, της δημιουργίας κεντρικών οργανισμών και υπουργείων, και του
διορισμού επιτρόπων που θα επιβλέπουν μια στοιχειώδη κοινή χρηματοπιστωτική
πολιτική, η οποία εμφανίζεται μόλις σήμερα, με τεράστια καθυστέρηση;
Μπορούν
άραγε να συμφωνηθούν εγκαίρως όλα αυτά, λαμβανομένης υπόψη της ταχύτητας με την
οποία κινούνται οι αγορές για να εκμεταλλευθούν την αναποφασιστικότητα και αργοπορία
των διχασμένων Ευρωπαίων ηγετών;
7. Πρωτογενές πλεόνασμα/έλλειμμα
Το χρέος δεν είναι ο
μόνος μας πονοκέφαλος· η εξισορρόπηση του
προϋπολογισμού είναι εξίσου σημαντική.
Πόσο
ρεαλιστική είναι η κυβερνητική πρόβλεψη περί επίτευξης ενός μικρού πλεονάσματος
την επόμενη χρονιά; Είναι τόσοι οι αστάθμητοι παράγοντες ώστε, προσωπικά, δεν μπορώ να είμαι ούτε κατ’
ελάχιστον αισιόδοξος.
Ειδικότερα:
πόσο θα μειωθούν οι τόκοι του χρέους;
Τούτο
εξαρτάται από το είδος της συμφωνίας που θα συναφθεί με τους ιδιώτες κατόχους
ελληνικών ομολόγων, οι οποίοι προσπαθούν με τον πιο πονηρό τρόπο να μεταλλάξουν
τη συμφωνία του κουρέματος. Έτσι, αν γίνουν δεκτοί οι εκβιαστικοί τους όροι, το
έλλειμμα του 2012 θα είναι της τάξεως του 6,7% του ΑΕΠ, αντί για το σημερινό
9%, πράγμα το οποίο θα ανατρέψει τους υπολογισμούς του κ. Βενιζέλου. Εάν, από
την άλλη πλευρά, επικρατήσουν οι όροι που επιθυμεί η ελληνική κυβέρνηση, τότε
το έλλειμμα θα είναι της τάξεως του 5,4% και τότε, εφόσον αποδειχθούν ακριβείς και κάποιες άλλες προβλέψεις, υπάρχει
μια κάποια πιθανότητα να μπούμε τουλάχιστον σε μια φάση πρωτογενούς κέρδους,
μικρού και κοπιώδους.
Πολλά
ακόμη ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν.
Πόσο
θα αυξηθούν τα έσοδα του κράτους; Ποιες θα είναι οι απώλειες του έτους; Στον προϋπολογισμό γίνεται λόγος για 59,1
δισ. ευρώ έσοδα, 72,5 δισ. ευρώ έξοδα. Η κυβέρνηση παραδέχεται ότι θα χρειαστεί νέους φόρους ύψους 3,6 δισ. ευρώ και νέες
περικοπές ύψους 6,1 δισ. ευρώ. Μπορεί άραγε ο σημερινός κυβερνητικός
Φρανκενστάιν να επιτύχει όλα τα ανωτέρω και συγχρόνως να αποφύγει τις επαπειλούμενες
κοινωνικές αντιδράσεις;
8. Ευρώ και δραχμή;
Ας υποθέσουμε ότι το
ευρώ επιβιώνει. Θα παραμείνουμε στη
ζώνη του ευρώ ή μήπως, κάποια στιγμή,
θα μας πετάξουν έξω οι φίλοι; Οι
σχετικές συζητήσεις πάσχουν από τρεις διαφορετικές αδυναμίες.
Πρώτον:
έχουν επικεντρωθεί στο πρώτο ενδεχόμενο, αποκλείοντας το δεύτερο. Πόσο
ρεαλιστική είναι αυτή η τάση μακροπρόθεσμα;
Δεύτερον:
τα σχετικά κείμενα έχουν βασιστεί στον δογματισμό, στην έλλειψη αντικειμενικότητας
και λεπτομερούς ανάλυσης, καθώς και στους
πολιτικούς διχασμούς. Η
αβεβαιότητα ενισχύεται επιπλέον από την έλλειψη
μια παράλληλης μελέτης των συνεπειών.
Τρίτον:
τα περισσότερα άρθρα στον ελληνικό Τύπο, με αναλογία 6 προς 1, αποκλείουν με
έμφαση την έξοδο από το ευρώ, σε σύγκριση με αυτά που εξηγούν γιατί μια τέτοια
εξέλιξη θα μπορούσε να έχει και κάποια πλεονεκτήματα.
Τα
ανωτέρω μάς προσανατολίζουν σε ένα μόνο συμπέρασμα.
Ό,τι και αν κάνουμε, και οι δύο επιλογές
που διαθέτουμε θα έχουν σοβαρότατες συνέπειες.
Δεν
θα ήταν σκόπιμο, επομένως, να τις μελετήσουμε όλα τα σενάρια, οπως κάνουν
ήδη οι Ευρωπαικές χώρες και τράπεζες, και να λάβουμε τα απαραίτητα προληπτικά
μέτρα;
Πράγματι,
όσο ορθός αν είναι ο ισχυρισμός ότι η πρώτη οδός σημαίνει μεν ανάκαμψη μέσω παρατεταμένης
λιτότητας, άλλο τόσο ορθή είναι η ιδέα ότι η δεύτερη οδός, παρά τουσ κινδύνους
της, θα μπορούσε να αποδειχθεί
συντομότερη εφόσον φερθούμε υπεύθυνα και
σχεδιάσουμε προσεκτικά την έξοδό μας.
Άρθρο του Βασίλειου Μαρκεζίνη, το οποίο βασίστηκε στην πρόσφατη ομιλία του κατά την παρουσίαση του νέου του βιβλίου στις 29 Νοεμβρίου 2011. Το άρθρο δημοσιεύθηκε ταυτόχρονα και στο Έθνος της Κυριακής.