Η δεινή οικονομική κρίση που μας ταλανίζει, μας εμπόδισε να δώσουμε την προσοχή που αξίζει στην επέτειο της συμπλήρωσης εκατό χρόνων από τα ιστορικά γεγονότα των Βαλκανικών Πολέμων. Πρόκειται για ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη, η οποία επιβεβαιώνει για τον Νέο Ελληνισμό την εξασφάλιση της θέσης του στο Αιγαίο και την παγίωση της ελληνικης κυριαρχίας στη Μακεδονία. Άλλωστε, και η απελευθέρωση της Ελληνικής Θράκης αργότερα, το 1919 και το 1920, δεν θα ήταν δυνατή χωρίς το ελληνικό Αιγαίο και την ελληνική Μακεδονία. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι είναι ένας από τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες, που δημιούργησαν και κατέληξαν στη σύγχρονη πραγματικότητα σφυρηλατώντας την εθνική μας συνείδηση και ταυτότητα.
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι δεν ειναι μόνο η απελευθέρωση του Αιγαίου, της Θεσσαλονίκης, της Μακεδονίας και της Ηπείρου, αλλά και συναρτώνται άμεσα με το μόνιμο χαρακτηριστικό της ελληνικής ιστορίας: τις απειλές για ολοκληρωτικό αφανισμό, αφού είναι ουσιαστικά αγώνας για την επιβίωση του έθνους. Πρόκειται για την αφύπνιση των εθνικισμών των βαλκανικών λαών και την αντιμετώπιση του πανσλαυισμού, εθνικιστικής ιδεολογίας που υποστήριξε η ορθόδοξη σλαυική Ρωσία και ανέλαβε να πραγματοποιήσει η ομόδοξη εθνικιστική Βουλγαρία.Η Ελλάδα αντιμετώπισε τον πανσλαυισμό στην Μακεδονία, όπου πριν λίγα χρόνια είχε διεξαγάγει τον Μακεδονικό Αγώνα.
Αλλά οι Βαλκανικοί Πόλεμοι αρχικά εστράφησαν κατά της οπισθοδρομικής και καταπιεστικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία βρισκόταν βέβαια σε μία φάση παρακμής, διέθετε όμως τεράστια μεγέθη και ανάλογους πόρους. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι απέδειξαν ότι είχε φθάσει η στιγμή που η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα έπρεπε να αποσυρθεί από την Ευρώπη και να φροντίσει να συμβιβαστεί με τον σύγχρονο κόσμο. Για την Ελλάδα οι Βαλκανικοί Πόλεμοι σήμαιναν επιπλέον και την αποφασιστική φάση της αντιπαράθεσης με την Βουλγαρία.
Με τους Βαλκανικούς Πολέμους πραγματοποιούνται σε κάποιο βαθμό, χωρίς να ολοκληρώνονται, τα όνειρα και οι ελπίδες της μεγάλης επαναστατικής εθνεγερσίας του 1821. Γιατί το αδύναμο και περιορισμένο εθνικό κράτος, που ίδρυσε στο νότιο ελληνικό χώρο το επανάστατημενο ελληνικό έθνος, δεν έγινε αποδεκτό παρά ως μία αρχή της απελευθέρωσης ενός πολύ ευρύτερου χώρου, που το γεωγραφικό κέντρο του ήταν, κατά τον Ελευθέριο Βενιζέλο, η νήσος Σκύρος. Το δε πολιτισμικό κέντρο βάρους του Ελληνισμού συνέχιζε να βρίσκεται στη νοερή πρωτεύουσα των Ελλήνων, την Κωνσταντινούπολη. Στις αρχές του κοσμογονικού 20ού αιώνα ίσχυε ακόμη η παρατήρηση του Πλάτωνα πως οι Έλληνες, όπως οι βάτραχοι μετά τη βροχή, συγκεντρώνονται γύρω από τα νερά.
Έτσι, λίγο πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους οι Έλληνες κατοικούσαν γύρω από τον άξονα που ορίζουν οι τρεις θάλασσες της Ρωμιοσύνης: το Αιγαίο η Προποντίδα και ο Εύξεινος. Παράλληλα, ο ακμαίος οικονομικά και δημογραφικά ελληνικός κόσμος συγκεντρώνονταν γύρω από τον άξονα που ορίζουν παραθαλάσσιες πόλεις: Οδησσός, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια. Στο νέο ελληνικό κράτος κατοικούν λιγώτεροι Έλληνες από αυτούς που κατοικούν έξω από τα σύνορά του. Οι εκτός του ελληνικού κράτους κατοικούντες τότε Έλληνες συγκροτούσαν αυτό που σήμερα ονομάζεται Καθ’ ημάς Ανατολή. Δηλαδή αποτελούσαν τη μορφή εκείνη της Ανατολής που εκφράζεται ελληνικά και που κατοικείται και από ελληνικούς πληθυσμούς. Οι ελληνικοί πληθυσμοί της Καθ’ ημάς Ανατολής διέθεταν υψηλό φρόνημα και ζηλευτό μορφωτικό επίπεδο, τόσο ώστε να συγκροτούν το κύριο τμήμα της αστικής τάξης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η οικονομική και η πολιτισμική ισχύς τους τους εξασφάλιζε επιρροή πολύ μεγαλύτερη από αυτή που αντιστοιχούσε στους αριθμούς τους. Στην πραγματικότητα αυτή ανταποκρίνεται και η κεντρική ιδεολογία του Νέου Ελληνικού Κράτους, η Μεγάλη Ιδέα, που γεννήθηκε στην Πύλη του Ρωμανού την αυγή της 29ης Μαΐου του 1453. Είναι ιδεολογία αλυτρωτική και απελευθερωτική, αλλά μαζί όμως και ιδεολογία πολιτισμική. Πρόκειται για μία μορφή οικουμενισμού, την αποία θα καταστρέψει η διαδικασία ολοκλήρωσής της. Γιατί το 1922, που είναι απελευθερωτικός αγώνας συνέχεια των Βαλβανικών Πολέμων δεν σημαίνει μόνο την αποτυχία της διαδικασίας ολοκλήρωσης που αρχίζει το 1821 και συνεχίζεται επιτυχώς το 1912, αλλά και την καταστροφή του έξω των συνόρων Ελληνισμού και τη συγκέντρωση του συνόλου σχεδόν των Ελλήνων στα όρια του εθνικού τους κράτους. Έγινε τότε βίαιη μεταφορά του κέντρου βάρους του Ελληνισμού, που από την ελληνιστική εποχή βρισκόταν στη Προποντίδα, στην αρχαία κοιτίδα του στη Νότιο Ελλάδα. Η ιδέα του κρατικοποιημένου έθνους, που δρομολόγησε ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, πήρε κατά τον 20ο αιώνα απόλυτες μορφές στα Βαλκάνια και την Ανατολή και οδήγησε στη δημιουργία εθνικών κρατών και σε μετακινήσεις πληθυσμών σε κολοσσιαία κλίμακα.
Ιδιαίτερη σημασία έχουν επίσης οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ως συλλογικό κατόρθωμα κατά το οποίο παραμερίζονται οι μόνιμες διαιρέσεις και διχασμοί των Ελλήνων και οι ίδιοι αποδεικνύουν έμπρακτα τις αρετές τους. Γι’ αυτό η επέτειος αυτή αξίζει μεγαλύτερη προσοχή και μπορεί να αποτελέσει την αφορμή για ανάμνηση, περισυλλογή και φρονηματισμό.
2 comments
Παρά την τεράστια σημασία τους οι Βαλκανικοί Πόλεμοι είναι ένα ακόμη κομμάτι της ιστορίας μας που αγνοούμε, υποτιμούμε ή, ακόμη χειρότερα, διαστρεβλώνουμε. Ένας επιστήμονας που έχει ασχοληθεί σοβαρά με τους πολέμους αυτούς είναι ο Κώστας Βακαλόπουλος. Προτείνω στους αναγνώστες το βιβλίο του ‘Nεοελληνική ιστορία: 1204-1940’. Είναι περιεκτικό και κατατοπιστικό. Κριτική του υπάρχει εδώ:
http://argonautis.eu/neoelliniki_istoria.htm
Μπράβο στο αντίβαρο που προσπαθεί να μας ξεστραβώσει.
Αυτό που κάνει τους Βαλκανικούς Πολέμους ξεχωριστό γεγονός στην ιστορία της Ελλάδας είναι το ότι σηματοδοτούν την μετεξέλιξη της από μια χώρα ενός έθνους σε ένα κράτος διαφορετικών ομάδων. Μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα το όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας, αυτό το εθνικό όραμα, ένωνε τους Έλληνες ανεξάρτητα από την κοινωνική τους τάξη, το μορφωτικό τους επίπεδο και τις οικονομικές τους δυνατότητες. Προσωπική μου γνώμη είναι ότι είναι ακριβώς η έλλειψη ενός ανάλογου οράματος η οποία έχει δημιουργήσει όλα τα κακώς κείμενα στη χώρα μας. Από τους Βαλκανικούς Πολέμους καθώς και την Μικρασιατική Καταστροφή και έπειτα εμφανίζεται στην Ελλάδα ο πολιτικός – κομματικός διαχωρισμός, διχασμός των Ελλήνων. Έτσι κατά καιρούς είχαμε βενιζελικούς και βασιλικούς, εθνικόφρονες και κομμουνιστές, πασόκους και νεοδημοκράτες, όχι όμως Έλληνες. Με στόχο μάλιστα την επίτευξη των διαφόρων κομματικών συμφερόντων, παρατηρείται παράλληλα μια βάναυση απαξίωση της γλώσσας. Πλέον στην Ελλάδα έχουμε χάσει το νόημα των λέξεων. Θεωρούμε, και αυτό είναι κατάλοιπο της ιστορίας μας, ότι δημοκρατία σημαίνει μόνο δικαιώματα και ελευθερίες και όχι απαγορεύσεις και περιορισμούς, πόσο μάλλον τιμωρία. Η ευθύνη των πολιτικών είναι τεράστια. Αρκεί απλά να παρατηρήσει κάποιος τους διαλόγους στη Βουλή. Αποτέλεσμα αυτών είναι η απραξία, η αδράνεια του κρατικού μηχανισμού, η διαφθορά και εν τέλει η απώλεια του θεμελίου πάνω στο οποίο στηρίζεται το οικοδόμημα της συντεταγμένης πολιτείας, η αμοιβαία εμπιστοσύνη κράτους-πολίτη. Ο πολίτης θα πληρώσει τους φόρους του, θα τηρήσει τους νόμους, θα σεβαστεί τους πολιτικούς του άρχοντες, όταν ξέρει ότι το κράτος θα του παρέχει τις υπηρεσίες για τις οποίες υποτίθεται το τελευταίο υπάρχει. Από την άλλη, το κράτος θα κάνει δημόσια έργα, θα παρέχει υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας στους πολίτες του, όταν ξέρει ότι αυτοί θα ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις που υποτίθεται ότι όχι μόνο υποχρεούνται αλλά και οι ίδιοι αναμένουν από τους άλλους. Για όλα αυτά θεωρώ ότι οι Βαλκανίκοι Πόλεμοι είναι ένα γεγονός υψίστης σημασίας με αρκετά διδάγματα για το τώρα και το μέλλον.