Ιωάννης Καποδίστριας, ο διπλωμάτης, ο πατριώτης

Ἡ Ἑταιρία Μελέτης τῆς Ἑλληνικῆς Ἱστορίας -ΕΜΕΙΣ (Νίκης 50α, 10558 ΑΘΗΝΑ) ἔξέδωσε στό γαλλικό πρωτότυπο ἕνα κείμενο πού ἔγραψε ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας πρός τόν Τσάρο Νικόλαο τῆς Ρωσίας τό 1826 γιά νά τοῦ ἐξιστορήσει τήν πολιτική καί διοικητική δράση του ἀπό τό 1798 μέχρι τό 1822 καί γιά νά ὑποβάλει καί ἐπισήμως τήν παραίτησή του ἀπό τό ἀξίωμα τοῦ Γραμματέως τῶν Ἐξωτερικῶν τῆς Ρωσίας, θέση στήν ὁποία τόν εἶχε διορίσει τό 1815 ὁ Τσάρος Ἀλέξανδρος.

Τό κείμενο αὐτό ἔχει κυκλοφορηθεῖ καί σέ ἑλληνική μετάφραση τό 1940 ἀπό τόν Μ.Θ. Λάσκαρι ὑπό τόν τίτλο “Αὐτοβιογραφία τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια”. Ὁ ὅρος αὐτοβιογραφία δέν εἶναι ἀπολύτως ὀρθός, διότι τό κείμενο  καλύπτει ἐν συντομίᾳ μόνο ὁρισμένα χρόνια καί λίγες πτυχές ἀπό τήν  πολυσχιδῆ δράση τοῦ Κερκυραίου κόμητος, ὁ ὁποῖος τελικά τό 1827 ἐξελέγη ἀπό τήν Ἐθνοσυνέλευση τῆς Τροιζῆνος ὡς ὁ Πρῶτος Κυβερνήτης τῆς ἀγωνιζομένης ἀκόμη Ἑλλάδος. Τό βέβαιον εἶναι ὅτι τό ἐν λόγῳ κείμενο, τό ὁποῖο θά ἀποκαλοῦμε Ὑπόμνημα γιά νά κατανοούμεθα, ἔχει ἰδιαίτερη ἀξία , διότι ἐγράφη ἀπό τόν ἴδιο τόν μεγάλο διπλωμάτη καί πατριώτη καί καταγράφει ἄλλοτε εὐκρινῶς  καί ἄλλοτε μέ διπλωματική γραφή τίς ἀπόψεις του καί τούς στόχους του. Ἄς προσεγγίσουμε τά κυριώτερα σημεῖα τοῦ Ὑπομνήματος ἀποτίοντας τόν ὀφειλόμενο φόρο τιμῆς στή μνήμη τοῦ Κυβερνήτη πού ἔπεσε δολοφονημένος στό Ναύπλιο ἀπό ἑλληνικά χέρια -τό ποιοί ἔδωσαν τήν ἐντολή παραμένει ἀκόμη μυστήριο -στίς 27 Σεπτεμβρίου 1831.

          1) Ἕλληνες ἐναντίον Γάλλων Ἐπαναστατῶν. Στίς πρῶτες κιόλας γραμμές τοῦ Ὑπομνήματος μᾶς δίδει μία ἐνδιαφέρουσα πληροφορία, ἡ ὁποία νομίζω ὅτι δέν ἔχει ἀξιολογηθεῖ ὅσο θά ἔπορεπε ἀπό τούς συγχρόνους ἱστορικούς. Γράφει συγκεκριμένα ὅτι τό 1798 , ὅταν στρατεύματα τῆς Δημοκρατικῆς Γαλλίας ( μετά τήν Γαλλική Ἐπανάσταση) κατέλαβαν τά Ἑπτάνησα καί κατέλυσαν τήν κυριαρχία τῶν Βενετῶν, συνέβη κάτι τό ἐντυπωσιακό. Μέ ὑπόδειξη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, ὁ ὁποῖος ἀνησυχοῦσε ἀπό τίς ἀθεϊστικές καί ἀντιχριστιανικές ἰδέες τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, ξεσηκώθηκαν οἱ Ἕλληνες καί ἔδιωξαν μέ τά ὅπλα τούς Γάλλους. Καί μάλιστα ξεσηκώθηκαν κατά τόν Καποδίστρια “οἱ Ἑπτανήσιοι, οἱ γενναῖοι τοῦ Σουλίου, τῆς Πάργας, τῆς Πρέβεζας τῆς Βόνιοτσας καί τοῦ Βουθρωτοῦ”. Τά Ἑπτάνησα περιῆλθαν ὑπό τήν διοίκηση τοῦ ρωσικοῦ στόλου καί γνώρισαν γιά λίγα χρόνια μία μορφή ἡμιαυτονομίας, ἐνῷ στήν συνέχεια δόθηκαν γιά λίγο στούς Αὐτοκρατορικούς πλέον Γάλλους καί μετά  στούς Ἄγγλους μέχρι τήν Ἕνωση μέ τήν Ἑλλάδα τό 1864. Οἱ ἀπέναντι ἀκτές τῆς Ἠπείρου κατελήφθησαν ἀπό τόν Ἀλῆ Πασᾶ. Πάντως παραμένει λίαν ἐνδιαφέρον τό γεγονός ὅτι ἔχουμε ἔνοπλη ἐξέγερση ἑλληνικῶν πληθυσμῶν κατά τῶν στρατιωτῶν τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως στό ὄνομα, ὅπως λέγει ὁ Καποδίστριας, “τῆς πατρίδος, τῆς θρησκείας καί τῆς ἀληθοῦς ἐλευθερίας”!

          Τό ἐπισημαίνουμε αὐτό, διότι ἀπό ὁρισμένους ἱστορικούς τῆς ἐποχῆς μας ἐπαναλαμβάνεται συχνά ἡ ἄποψη ὅτι ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821 εἶναι πνευματικό τέκνο τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως καί τῶν ἀρχῶν τοῦ Διαφωτισμοῦ. Κι ὅμως μαθαίνουμε ἀπό τόν Καποδίστρια ὅτι μόλις ἔγινε προσπάθεια ἐπιβολῆς τῶν ἀθεϊστικῶν στοιχείων τοῦ Διαφωτισμοῦ σέ ἑλληνικούς πληθυσμούς (Ἑπτάνησα καί παράλια Ἠπείρου) οἱ πληθυσμοί αὐτοί ἀντιστάθηκαν ἐνόπλως! Βεβαίως κάποιοι Ἕλληνες λόγιοι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ὅπως π.χ. ὁ Ρήγας, ἐπηρεάσθηκαν κατά τό μᾶλλον ἤ ἧττον ἀπό τίς διακηρύξεις τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως. Ὁ ἰσχυρισμός, ὅμως, ὅτι χωρίς τήν Γαλλική δέν θά ὐπῆρχε ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσραση ἀποδεικνύεται ἀστήρικτος. Ἄλλωστε τοῦ 1821 εἶχαν προηγηθεῖ τοὐλάχιστον 100 ἐξεγέρσεις ἀνεπιτυχεῖς, μέ ἐπικεφαλῆς πάντοτε τόν Ὀρθόδοξο κλῆρο. Δέν περίμεναν οἱ Ἕλληνες τήν Γαλλική Ἐπανάσταση γιά νά τούς ….ἀνοίξει τά μάτια.

          2) Τό ἐνδιαφέρον του γιά τόν Ἑλληνισμό. Ἀπό τό 1809 ὥς τό 1822 ὁ Καποδίστριας ὑπηρέτησε ἀπό διάφορες θέσεις τήν ρωσική Ἐξωτερική Πολιτική καί ἔφθασε μέχρι τό ἀξίωμα τοῦ Γραμματέως τῶν Ἐξωτερικῶν. Θά λέγαμε σήμερα ὅτι ὑπῆρξε Ἀναπληρωτής Ὑπουργός Ἐξωτερικῶν, διότι Ὑπουργός ἦταν ὁ κόμης Νέσσελροντ. Πάντως ὁ Τσάρος Ἀλέξανδρος τόν ἐμπιστευόταν καί τόν ἐκτιμοῦσε πολύ, τοῦ εἶχε ἀναθέσει δέ καί τίς σχέσεις Ρωσίας -Τουρκίας. Αὐτό τό ἀξιοποίησε ὁ Καποδίστριας γιά νά ἐργάζεται μέ σύνεση καί χωρίς ὑπερβολές ὑπέρ τῶν συμφερόντων τοῦ ὑποδούλου Ἑλληνισμοῦ. Στό Ὑπόμνημα φάινεται ξεκάθαρα ὅτι μόλις εὕρισκε τήν εὐκαιρία ὁ σπουδαῖος Ἕλληνας παρακαλοῦσε τόν Ρῶσο Αὐτοκράτορα νά κάνει κάτι γιά τήν ἀπελευθέρωση ἤ τοὐλάχιστον τήν ἀνακούφιση τῶν ὁμοδόξων μέ τήν Ρωσία Ἑλλήνων. Δέν κατόρθωσε πολλά, διότι ὁ Τσάρος ἐτάσσετο κατά τῆς διαλύσεως τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας καί γενικά κατά τῶν πάσης φύσεως λαϊκῶν ἐξεγέρσεων. Γι’ αὐτό ἄλλωστε παραιτήθηκε τό 1822 ὁ Καποδίστριας ἀπό τά ἀξιώματά του καί ἔφυγε στήν Γενεύη. Ἔβλεπε τήν ἐμμονή τοῦ Τσάρου στίς ἀρχές τῆς Ἱερᾶς Συμμαχίας καί τοῦ δήλωσε ὅτι δέν μπορεῖ νά συνεχίσει νά ὑπηρετεῖ στό Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν “τήν στιγμή πού ἡ Ρωσία πρόκειται νά ἀναπτύξει τήν δύναμή της ἐναντίον τοῦ δυστυχισμένου Ἑλληνικοῦ Ἔθνους”.

          Ἀμέσως μετά τήν κήρυξη τῆς Ἐλληνικῆς Ἐπαναστάσεως καί τίς σφαγές στήν Κωνσταντινούπολη καί Μικρασία, ὁ Καποδίστριας πείθει τόν Τσάρο νά ἀποστείλει Τελεσίγραφο πρός τόν Σουλτάνο καί νά διαμαρτυρηθεῖ γιά τό ὄργιο αἵματος κατά τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων. Ὁ Σουλτάνος οὐσιαστικά δέν τό ἔλαβε ὑπ’ ὄψιν του. Ἐνοχλημένος ὁ Καποδίστριας, ὅπως φαίνεται στό Ὑπόμνημα, προσπαθεῖ νά πείσει τόν Τσάρο νά κινηθεῖ ἐνόπλως κατά τῶν Τούρκων, ἀλλά ὁ Ἀλέξανδρος ἀρνεῖται φοβούμενος καθε νέο πόλεμο μετά τήν αἱματηρή συντριβή τοῦ Ναπολέοντος. Ὁ Καποδίστριας τοῦ ὑποβάλλει μία ἐνδιάμεση πρόταση. Νά διώξει ὁ ρωσικός στρατός καθε τουρκική παρουσία ἀπό τίς Παραδουνάβιες Ἡγεμονίες ( σημερινή Ρουμανία) καί νά ἐγγυηθεῖ ρητῶς τήν προστασία τῶν Χριστιανῶν τῆς Ἑλλάδος, τῆς Σερβίας, τῆς Μολδαβίας καί τῆς Βλαχίας. Τό αἴτημά του δέν εἰσακούσθηκε. Πάντως ὁ Καποδίστριας ἐνδιαφέρθηκε πολύ καί γιά τήν παιδεία τῶν ἑλληνοπαίδων. Πρό τῆς Ἐπαναστάσεως ,μέ ἔγκριση τοῦ Τσάρου, ἀπέστειλε ἕνα σεβαστό ποσό γιά τήν ἐνίσχυση τῶν ἑλληνικῶν σχολείων στήν Ἀθήνα καί στό Πήλιο.

          3) Ἡ εὐρωπαϊκή δράση του. Ὁ Καποδίστριας διέπρεψε στό εὐρωπαϊκό στερέωμα τῆς ἐποχῆς του μέ ἀποτέλεσμα νά θεωρεῖται ὁ μεγάλος ἀντίπαλος τοῦ αὐστριακοῦ Ὑπουργοῦ Ἐξωτερικῶν Μέττερνιχ. Σπουδαία διπλωματική συμβολή του ἦταν ἡ πρότασή του πρός τόν Τσάρο νά μήν διαλύσουν οἱ Δυνάμεις τῆς ἐποχῆς τήν Γαλλία μετά τήν ὁριστική ἧττα τοῦ Ναπολέοντος Βοναπάρτη. Οἱ Γάλλοι ἀνταπέδωσαν τήν εὐεργεσία στόν Καποδίστρια ἀποστέλλοντας τό 1827 τόν Στρατηγό Μαιζῶνα μέ ἱππικό στήνΠελοπόννησο γιά νά ἐκδιώξει τόν Ἰμπραήμ. Στό Ὑπόμνημα περιγράφεται ἐξ ἄλλου καί ἡ συμβολή τοῦ Καποδίστρια στήν σύνταξη τοῦ Συντάγματος τῆς Ἑλβετίας. Τό 1813  μέ ἐντολή τοῦ Τσάρου μετέβη στήν Ἑλβετία γιά νά τήν ἀποσπάσει ἀπό τήν γαλλική ἐπιρροή. Ἐργάσθηκε ἐπί ἕνα χρόνο γιά τήν συμφιλίωση τῶν διαφόρων ἐθνοτήτων καί καντονίων τῆς χώρας καί τούς βοήθησε συγγράφοντας ἕνα πρότυπο Σύνταγμα Ὁμοσπονδιακῆς ὀργανώσεως, τό ὁποῖο λειτουργεῖ μέχρι σήμερα ! Σήμερα πού ἡ Ἑνωμένη Εὐρώπη ἀναζητεῖ νέα Συνταγματική Συνθήκη γιά μία Ὁμοσπονδιακοῦ χαλαρῆς ὑφῆς τό ἐπίτευγμα τοῦ Καποδίστρια καθίσται ἀκόμη πιό ἐπίκαιρο. Ὑπῆρξε πράγματι μεγάλος διπλωμάτης καί πατριώτης. Πρωτίστως δέ ὑπῆρξε πιστός καί συνειδητός Ὀρθόδοξος Χριστιανός. Αἰωνία του ἡ μνήμη!

Μεταφορά από το παλιό Αντίβαρο (Σεπτέμβριος 2003).