Γράφει ο Σωκράτης Πουλής
Με αφορμή την ερώτηση φίλου σχετικά με τις θέσεις του εθνικού μας ιστορικού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου ως προς τη γεωγραφική έκταση της Μακεδονίας, διαβάσαμε πριν κάποιο καιρό το ακόλουθο αποπροσανατολιστικό άρθρο, τα επιχειρήματα του οποίου τυγχάνουν ευρείας διάδοσης στον χώρο του διαδικτύου.
Το δημοσίευμα στο οποίο αναφερόμαστε, γράφει σχετικά με τον Παπαρρηγόπουλο τα εξής:
_______________________________
«Επ’ ουδεμίας ιστορικής βάσεως δυνάμεθα να στηρίξωμεν νέαν της Μακεδονίας οριοθέτησιν»
Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (3/1/1885)
Mια απρόσμενη έκπληξη περιμένει τον καλοπροαίρετο πατριώτη που θ’ ανατρέξει στον πατέρα της ελληνικής εθνικής ιστοριογραφίας για να ελέγξει την εκατέρωθεν επιχειρηματολογία των τελευταίων ημερών περί Βορείου Μακεδονίας.
Αναφερόμαστε φυσικά στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, το πολύτομο έργο που κυκλοφόρησε μεταξύ 1860 και 1874 διαμορφώνοντας την εικόνα που οι κατοπινοί Έλληνες έχουμε -κυρίως μέσω του σχολείου- για το συλλογικό ιστορικό μας παρελθόν.
Στην πρώτη παράγραφο περί Μακεδονίας πληροφορούμαστε πως υπήρξαν δυο διαδοχικές οριοθετήσεις της αρχαίας εκείνης χώρας.
Η αρχική περιλάμβανε μόνο την ενδοχώρα της σημερινής ελληνικής Δυτικής Μακεδονίας και τη νοτιοδυτική ΠΓΔΜ, δίχως να φτάνει καν μέχρι τη θάλασσα.
Η δεύτερη οριοθέτηση, μετά τις κατακτήσεις του Φιλίππου, είναι αυτή που καθιερώθηκε στη συνέχεια παγκοσμίως ως «Μακεδονία» −και προς βορράν έφτανε μέχρι το όρος Σκάρδος (Σαρ Πλάνινα), τα σύνορα δηλαδή ΠΓΔΜ και Κοσσυφοπεδίου.
Επί λέξει:
«Επί Φιλίππου η Μακεδονία έλαβεν έκτασιν μεγάλην, η δε αρχαιοτέρα Μακεδονία ήτο πολύ μικροτέρα. Η αρχαία μικρά αύτη Μακεδονία δεν έφθανεν, ως βραδύτερον, μέχρι του Θερμαϊκού κόλπου, αλλά περιωρίζετο εις τας περί τον άνω Αλιάκμονα και τον άνω Εριγώνα χώρας […]. Και ούτος μεν ήτο ο πυρήν της Μακεδονίας. Η δε ευρυτέρα χώρα εις ην μετεδόθη βραδύτερον το όνομα εκείνο, καίτοι ορεινή ούσα και διατεμνομένη υπό πολλών πλαγίων κλάδων του Σκάρδου όρους, περιλαμβάνει τρία μεσόγεια πεδία. Εκ τούτων το βορειότατον είναι το πεδίον το σήμερον καλούμενον Τέτοβο ή Καλκάνδερε» (εκδ. Γαλαξία, τ.6ος, Αθήνα 1969, σ.7).
Πώς ταιριάζουν όλα αυτά με το εθνικό δόγμα των τελευταίων δυόμισι δεκαετιών, που κυριάρχησε στη χώρα μας μετά το 1992 και σύμφωνα με το οποίο οι βόρειοι γείτονές μας «δεν δικαιούνται» να θεωρούν τη χώρα τους τμήμα -έστω- της Μακεδονίας;
Η απάντηση είναι πολύ απλή: δεν ταιριάζουν! Οπως θα δούμε στο σημερινό αφιέρωμα, το θεώρημα που θέλει την επικράτεια της νυν ΠΓΔΜ (και οσονούπω Βόρειας Μακεδονίας) εκτός μακεδονικού χώρου δεν υπήρξε κάποια επιστημονική αλήθεια αλλά μια αυθαίρετη κατασκευή του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών εν έτει 1884, με καθαρά πρακτικό σκοπό: τη νοερή αποκοπή των βορειότερων (ουδόλως ελληνικών) μακεδονικών εδαφών από τα νοτιότερα, όπου υπήρχε αξιόλογη ελληνική παρουσία ή επιρροή, προκειμένου ν’ αποφευχθεί η κοινή πολιτική εξέλιξή τους προς ανεπιθύμητες κατευθύνσεις.
Το ιδεολόγημα αυτό δεν έγινε τότε καθολικά δεκτό από τους ελληνικούς κύκλους που διαχειρίζονταν το Μακεδονικό, απορρίφθηκε δε κατηγορηματικά από τον ίδιο τον Παπαρρηγόπουλο, με τη διττή ιδιότητά του ως εθνικού ιστορικού και προέδρου του «Συλλόγου προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων» (της τότε ελληνικής μυστικής υπηρεσίας στον οθωμανικό χώρο).
Ανασύρθηκε όμως από τη ναφθαλίνη επί Σαμαρά για να επιβληθεί σε μια παραζαλισμένη κοινή γνώμη, μέσα στο κλίμα εθνικιστικής υστερίας του 1992-1994, σαν εξ αποκαλύψεως αλήθεια.
Αρχαίοι και νεότεροι
Η οριοθέτηση που επικαλείται στην «Ιστορία» του ο Παπαρρηγόπουλος δεν ήταν καινούργια.
Πηγή του ίδιου και των συγχρόνων του αποτελούσαν οι μεγάλοι γεωγράφοι της αρχαιότητας:
- Ο Στράβων (1ος αι. μ.Χ.) περιγράφει ως βόρειο σύνορο της Μακεδονίας τη νοητή γραμμή Σκάρδου – Ορβήλου [σημ. Πιρίν] – Ροδόπης (Strabonis Geographica, Βερολίνο 1852, τ.Α΄, σ.376-7).
- Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος (2ος αι. μ.Χ.) ως όριο Μακεδονίας – Ιλλυρίδας – Ανω Μοισίας αναφέρει κι αυτός τον Σκάρδο (Claudii Ptolemaei Geographia, Λειψία 1843, τ.Α΄, σ.192-3, 132-3 & 180-1).
- Ο Παυσανίας, επίσης του 2ου αιώνα, δεν ασχολήθηκε πάλι καθόλου με τη Μακεδονία. Το δεκάτομο έργο του «Ελλάδος περιήγησις» αφορά μόνο την Πελοπόννησο και τη σημερινή Στερεά.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η παράδοση αυτή καθόρισε την οριοθέτηση της Μακεδονίας και στα νεότερα χρόνια, όταν η ευρωπαϊκή διανόηση ανακάλυψε ξανά την αρχαιότητα και τις ιστορικές ονομασίες των περιοχών της «Ευρωπαϊκής Τουρκίας».
Υπενθυμίζουμε πως ο γεωγραφικός όρος «Μακεδονία» στα βυζαντινά χρόνια είχε μετακομίσει στην Ανατολική Θράκη (πατρίδα, μεταξύ άλλων, των Αρμενίων αυτοκρατόρων της «Μακεδονικής δυναστείας»), ενώ στη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εξαφανίστηκε εντελώς από το επίσημο λεξιλόγιο.
[…]
Την ίδια ακριβώς οριοθέτηση ακολουθούν επίσης οι Ελληνες γεωγράφοι και ιστορικοί μέχρι τα τέλη του ΙΘ΄ αιώνα.
[…]
Ο Παπαρρηγόπουλος χώρισε επί χάρτου την τότε Μακεδονία σε τρεις ζώνες:
(α) μια «αναμφισβήτως ελληνικήν», ίση με το νοτιότερο μισό της νυν ελληνικής Μακεδονίας,
(β) μια βορειότερη, «αναμφισβήτως αλλοτρίαν του Ελληνισμού», η οποία περιλάμβανε τα 2/3 της ΠΓΔΜ και της σημερινής βουλγαρικής Μακεδονίας, και
(γ) μια ενδιάμεση λωρίδα «αμφισβητουμένη υπό Ελλήνων και Βουλγάρων καθ’ όλον αυτής το πλάτος», οι κάτοικοι της οποίας «είναι εν γένει ειπείν Βουλγαρόφωνοι κατά το πλείστον αυτής μήκος, από Ροδόπης μέχρι των λιμνών Πρέσπης και Αχρίδος».
Επισημαίνει δε ότι, παρά την ύπαρξη τουρκικών, βλαχόφωνων ή αλβανόφωνων νησίδων στη μεσαία ζώνη, «τα στοιχεία ταύτα ουδαμού διακόπτουσι σπουδαίως την συνέχειαν των Βουλγαροφώνων» και πως «ουδαμού ομιλείται η Ελληνική γλώσσα ως μητρική, πλην του Μελενίκου και εν μέρει του Νευροκόπου».
Ο έλεγχος αυτής της μεσαίας ζώνης (κι ενός τμήματος της νότιας) θ’ αποτελέσει την ελληνοβουλγαρική πτυχή του Μακεδονικού κατά τις επόμενες δεκαετίες, ενώ της βόρειας το διακύβευμα της αντίστοιχης βουλγαροσερβικής διαμάχης.
Μια φαεινή ιδέα
Ένας παράγοντας που ανησυχούσε τους σχεδιαστές της ελληνικής πολιτικής ήταν η ενδεχόμενη επιβολή των αυτοδιοικητικών μεταρρυθμίσεων που πρόβλεπε το άρθρο 23 της συνθήκης του Βερολίνου (1878) και δεν εφαρμόστηκαν τελικά ποτέ.
Φοβούμενος ότι μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγούσε σε επικράτηση των Βουλγάρων, ο Έλληνας πρόξενος στη Φιλιππούπολη Νικόλαος Γεννάδης θα εισηγηθεί τον Δεκέμβριο του 1884 την επανοριοθέτηση της επίμαχης περιοχής σύμφωνα με τις ελληνικές βλέψεις: ενώ «οι Πανσλαυισταί μίαν και αδιαίρετον θέλουσι την Μακεδονίαν», γράφει, «συμφέρον μέγα είχομεν και έχωμεν να πλάσωμεν νέον γεωγραφικόν όρον εν Μακεδονία, ήτοι να διαιρέσωμεν την Μακεδονίαν εις βόρειον και νότιον, και την τελευταίαν ταύτην να διεκδικήσωμεν ως ελληνικήν χώραν» (ΙΑΥΕ 1884/Β/7, Ν. Γεννάδης προς Υπ.Εξ., Εν Φιλιππουπόλει 3/12/1884, αρ.933).
Η ιδέα υιοθετήθηκε ταχύτατα από τον παραλήπτη υπουργό, που με επιστολή του ζήτησε από τον Παπαρρηγόπουλο να συνδράμει την υλοποίησή της: «Παρακαλούμεν υμάς να υποβάλητε εις το Υπουργείον ιδίαν όσον οίον τε σαφή και εύληπτον μελέτην, δι’ ής ως ιστορικός να υποστηρίξητε ότι τα παρά των Βουλγάρων εις την Μακεδονίαν αποδιδόμενα όρια δεν είναι τα της κυρίως Μακεδονίας, αλλ’ άλλα όσον οίον τε συμπίπτοντα προς το μέρος εκείνο της χώρας ταύτης εις το οποίον ο Ελληνισμός δύναται να παρασταθή οπωσδήποτε επικρατών» (ΙΑΥΕ 1884/Β/7, Αλ. Κοντόσταυλος προς ΣΔΕΓ, Εν Αθήναις 12.12.1884, αρ.1854 εμπ.).
Η απάντηση του εθνικού μας ιστορικού δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στον «Ιό» πριν από χρόνια («Ελευθεροτυπία» 24/2/2011) κι αναπαράγεται αυτούσια εδώ, καθώς το περιεχόμενό της αποδεικνύεται επίκαιρο όσο ποτέ.
Εν συντομία, ο Παπαρρηγόπουλος αρνήθηκε να ικανοποιήσει το αίτημα μετονομασίας της Βόρειας Μακεδονίας, εξηγώντας ότι «τα υπάρχοντα ιστορικά διδόμενα καθιστώσι δυστυχώς αδύνατον» κάτι τέτοιο και πως η ενοχλητική οριοθέτηση δεν «είναι ουδέν άλλο ή τα όρια της του Φιλίππου Μακεδονίας», καθολικά αποδεκτά από τους πάντες: «Μήπως αυτοί ημείς λέγοντες Μακεδονίαν δεν εννοούμεν ό,τι και οι Βούλγαροι; Τούτο δε ουχί σήμερον μόνον, αλλά πρόπαλαι».
Ενδεχόμενη επινόηση νέου όρου, κατέληγε, δεν θα γινόταν πιστευτή από κανέναν.
Παρά τη σθεναρή αντίθεση του Παπαρρηγόπουλου, η όλη ιδέα δεν εγκαταλείφθηκε. Στο γύρισμα του αιώνα, οι περισσότεροι μακεδονολογούντες και μακεδονομάχοι θα υιοθετήσουν τελικά το όλο θεώρημα −κατηγορούμενοι, πάντως, σαν «μειοδότες» από ουκ ολίγους επίσης ομόφρονές τους, που οραματίζονται την προσάρτηση όλου του μακεδονικού χώρου.
Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος και η απάντησή του στο αίτημα του υπουργού Εξωτερικών να μεταβαπτίσει τη Βόρεια Μακεδονία
Κ.Θ. ΔΗΜΑΡΑΣ, «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ» (Αθήνα 1986) / ΙΑΥΕ
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Εν Αθήναις 3 Ιανουαρίου 1885
Αρ. πρωτ. 1738
Κύριε Υπουργέ
Διά της από 12 παρελθόντος μηνός υπ’ αριθ. 1854 εμπ[ιστευτικής] υμών επιστολής παρακαλέσατε τον Σύλλογον «να υποστηρίξη ιστορικώς ότι τα παρά των Βουλγάρων εις την Μακεδονίαν αποδιδόμενα όρια δεν είναι της κυρίως Μακεδονίας, αλλ’ άλλα όσον οίον τε συμπίπτοντα προς το μέρος εκείνο της χώρας ταύτης εις το οποίον ο Ελληνισμός δύναται να παρασταθή επικρατών».
Τα υπάρχοντα ιστορικά διδόμενα καθιστώσι δυστυχώς αδύνατον την απόδειξιν του θέματος τούτου, ως δηλούται εκ των συνημμένων υπό στοιχ. Α σημειώσεων. Η κατά πρώτον γνωστή γενομένη Μακεδονία περιωρίζετο εις τα περί Βιτώλια και Γρεβενά πεδία, μη αφικνουμένη μέχρι της θαλάσσης. Η δ’ επί Φιλίππου ηπλώθη διά μιας από του Ολύμπου μέχρι της Μοισίας (ήτοι της Σερβίας και της Βουλγαρίας) και της Ιλλυρίας και Ηπείρου μέχρι της Θράκης και του Αιγαίου Πελάγους. Επειτα, επί της ρωμαϊκής κυριαρχίας, η επαρχία του Ιλλυρικού περιέλαβε την Μακεδονίαν του Φιλίππου και την Θεσσαλίαν. Βραδύτερον δε, εν τη ακμή του μεσαιωνικού ημών κράτους, το όνομα Μακεδονία μετηνάστευσεν από της πατρίδος αυτού εις την Θράκην, περιλαβόν μάλιστα εφ’ ικανόν χρόνον και αυτήν την Βουλγαρίαν. Τελευταίον επί Τουρκοκρατίας το όνομα της Μακεδονίας όλως εξέλιπεν από της διοικητικής διαιρέσεως του Κράτους.
Τα όρια λοιπόν τα οποία οι Βούλγαροι αποδίδουν εις την Μακεδονίαν είναι ουδέν άλλο ή τα όρια της του Φιλίππου Μακεδονίας. Αλλά η αναβίωσις των ορίων τούτων δεν είναι έργον των Βουλγάρων. Μήπως αυτοί ημείς λέγοντες Μακεδονίαν δεν εννοούμεν ό,τι και οι Βούλγαροι; Τούτο δε ουχί σήμερον μόνον, αλλά πρόπαλαι. Οσασδήποτε διοικητικάς μετωνυμίας και αν έλαβε η χώρα αύτη εν διαστήματι δισχιλίων περίπου ετών, το όνομα αυτής και η δοθείσα αυτώ επί Φιλίππου έκτασις περιεσώθη, μετά τινος μικράς μόνον τροπολογίας, εν τη συνειδήσει του Ελληνισμού. Περί τούτων έχομεν απόδειξιν ανατρέχουσαν μέχρι της δεκάτης εβδόμης εκατονταετηρίδος.
Ο ημέτερος Μελέτιος, εν τη Γεωγραφία αυτού, λέγει την Μακεδονίαν οριζομένην προς βορράν υπό της Δαλματίας, της Σερβίας, της Βουλγαρίας και της Θράκης, προς ανατολάς υπό του Αιγαίου Πελάγους, προς μεσημβρίαν υπό της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, προς δυσμάς δε υπό του Ιονίου Πελάγους· ο έστιν περιλαμβάνει εν τη Μακεδονία, εκτός των σήμερον αποδιδομένων αυτή χωρών, και την Αλβανίαν, διότι λέγει αυτήν οριζομένην προς τοις άλλοις υπό της Δαλματίας προς βορράν, υπό της Ηπείρου προς νότον και υπό του Ιονίου Πελάγους προς δυσμάς.
Εκ των ιστορικών τούτων γεγονότων και της σημασίας καθ’ ην υφ’ ημών αυτών γίνεται χρήσις του ονόματος Μακεδονία, καθίσταται πρόδηλον ότι ουδένα έχομεν τρόπον να αποδείξωμεν ως πλάσμα των Βουλγάρων τα υπ’ αυτών εις την χώραν ταύτην αποδιδόμενα όρια και επ’ ουδεμίας ιστορικής βάσεως δυνάμεθα να στηρίξωμεν νέαν της Μακεδονίας οριοθέτησιν επί τω υφ’ υμών υποδεικνυομένω σκοπώ.
Εάν γράφοντες προς το Υπουργείον διηρέσαμεν την Μακεδονίαν εις τρία τμήματα, επράξαμεν τούτο διά να ορίσωμεν πού αυτής ουδεμίαν έχομεν ελπίδα επιτυχίας, πού αναμφισβήτως πλεονεκτούμεν και πού ανταγωνιζόμεθα προς τους Βουλγάρους μετά τινος πιθανότητος ότι θέλομεν κατισχύση, αν όχι καθ’ ολοκληρίαν, τουλάχιστον εφ’ ικανόν μέρος.
Νέον όμως γεωγραφικόν όρον, οίον προτείνει ο κύριος Γεννάδης, ούτε ότε συνετάσσομεν τον Πίνακα των Ελληνικών χωρών, εδημιουργήσαμεν, ούτε νυν ηθέλομεν συμβουλεύση πλασθή, διά τον απλούστατον λόγον ότι ουδείς ήθελε αποδεχθή αυτόν· ούτε οι Βούλγαροι, οις και δεν συμφέρει, ούτε οι Οθωμανοί, οίτινες κανενός είδους Μακεδονίαν δεν γνωρίζουσιν ή τουλάχιστον δεν αναγνωρίζουσιν· ούτε ίσως αυτοί οι φίλα ημίν φρονούντες, αφού είναι βέβαιον ότι και ημείς αυτοί ελέγομεν άχρι τούδε Μακεδονίαν ό,τι και οι Βούλγαροι.
Πολύ σπουδαιότερον και πρακτικώτερον δυνάμεθα να ωφεληθώμεν εκ των υπό στοιχ. Β συνημμένων σημειώσεων αίτινες συνετάχθησαν επί τη βάσει της προφορικής ημών διαλέξεως ότε επ’ εσχάτων έλαβον την τιμήν να σας ίδω εν τω υπουργείω.
Μετά βαθέος σεβασμού
Ο Πρόεδρος
Κ. Παπαρρηγόπουλος
Το είδαμε εδώ: https://www.efsyn.gr/themata/fantasma-tis-istorias/155027_ta-baftisia-tis-mi-makedonias (Ημερομηνία δημοσίευσης: 24.6.2018)
__________________________
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ
ή αλλιώς
Μια απρόσμενη έκπληξη περιμένει τον κακοπροαίρετο εθνομηδενιστή που θ’ ανατρέξει στον πατέρα της ελληνικής εθνικής ιστοριογραφίας για να ελέγξει την εκατέρωθεν επιχειρηματολογία των τελευταίων χρόνων περί ταύτισης της ιστορικής Βορείου Μακεδονίας με το κράτος ψευδώνυμο των Σκοπίων.
__________________________
Το πρώτο ζήτημα που τίθεται, με βάση το παραπάνω άρθρο είναι καταρχάς αν τα όσα παρατίθενται είναι ακριβή και κατά δεύτερον αν παρατίθενται πλήρως τα σχετικά με τη γεωγραφική έκταση και σύνθεση της Μακεδονίας χωρία από το έργο του Παπαρρηγόπουλου.
Πριν απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, πρέπει να πούμε εισαγωγικά ότι το έργο «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», του Κ. Παπαρρηγόπουλου εκδόθηκε για πρώτη φορά σε 5 τόμους το διάστημα 1860-1874. Οι τρεις τελευταίοι τόμοι, περιέχουν κείμενα που, παραδόξως, έχουν παραλειφθεί από όλες τις νεότερες εκδόσεις. Ο Επίλογος εκδόθηκε το 1877 και είναι ένα εκτεταμένο ιστορικό δοκίμιο. Η «Επίτομος ιστορία – τα διδακτικώτερα πορίσματα της Ιστορίας του ελληνικού έθνους» εκδόθηκε το 1899 και, κατά τον ίδιο τον Παπαρρηγόπουλο “…ουδέν άλλο [είναι] ή εκλογή και σύνοψις, έστιν ότε δε και επανόρθωσις των γεγονότων, όσα αφηγήθην εκτενέστερον εν τη πεντατόμω ιστορία μου”
Το έργο του Παπαρρηγόπουλου γνώρισε γενικώς πολλές ανατυπώσεις με προσθήκες, σημειώσεις, αναθεωρήσεις, συμπληρώσεις, αναδιατάξεις στην αρίθμηση των τόμων κ.λπ. από διάφορους συγχρόνους και μεταγενέστερους του συγγραφέα επιστήμονες. Επομένως όταν παραπέμπουμε στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» του Παπαρρηγόπουλου θα πρέπει οπωσδήποτε να λέμε και σε ποια έκδοση του έργου αναφερόμαστε. Τα χωρία που παρατίθενται εδώ είναι από την πρώτη έκδοση του έργου, για την οποία ασφαλώς δεν τίθεται ζήτημα απόδοσης του κειμένου σε άλλον, πλην του Παπαρρηγόπουλου, συγγραφέα. Στις μεταγενέστερες επανεκδόσεις μόνο μετά από σύγκριση με το πρωτότυπο μπορεί να καταλήξει κάποιος στο συμπέρασμα αν πρόκειται για κείμενο του Παπαρρηγόπουλου ή για προσθήκη άλλου συγγραφέα.
Ερχόμαστε λοιπόν στο προκείμενο.
Το δημοσίευμα γράφει ότι:
Στην πρώτη παράγραφο περί Μακεδονίας πληροφορούμαστε πως υπήρξαν δυο διαδοχικές οριοθετήσεις της αρχαίας εκείνης χώρας.
Η αρχική περιλάμβανε μόνο την ενδοχώρα της σημερινής ελληνικής Δυτικής Μακεδονίας και τη νοτιοδυτική ΠΓΔΜ, δίχως να φτάνει καν μέχρι τη θάλασσα.
Η δεύτερη οριοθέτηση, μετά τις κατακτήσεις του Φιλίππου, είναι αυτή που καθιερώθηκε στη συνέχεια παγκοσμίως ως «Μακεδονία» −και προς βορράν έφτανε μέχρι το όρος Σκάρδος (Σαρ Πλάνινα), τα σύνορα δηλαδή ΠΓΔΜ και Κοσσυφοπεδίου.
Επί λέξει:
«Επί Φιλίππου η Μακεδονία έλαβεν έκτασιν μεγάλην, η δε αρχαιοτέρα Μακεδονία ήτο πολύ μικροτέρα. Η αρχαία μικρά αύτη Μακεδονία δεν έφθανεν, ως βραδύτερον, μέχρι του Θερμαϊκού κόλπου, αλλά περιωρίζετο εις τας περί τον άνω Αλιάκμονα και τον άνω Εριγώνα χώρας […]. Και ούτος μεν ήτο ο πυρήν της Μακεδονίας. Η δε ευρυτέρα χώρα εις ην μετεδόθη βραδύτερον το όνομα εκείνο, καίτοι ορεινή ούσα και διατεμνομένη υπό πολλών πλαγίων κλάδων του Σκάρδου όρους, περιλαμβάνει τρία μεσόγεια πεδία. Εκ τούτων το βορειότατον είναι το πεδίον το σήμερον καλούμενον Τέτοβο ή Καλκάνδερε»
__________________________
Ερχόμαστε στο κείμενο του Παπαρρηγόπουλου τώρα: Ο δεύτερος τόμος της πρώτης έκδοσης (διαθέσιμος εδώ: https://books.google.gr/books?id=H5Q2AAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=el&source=gbs_atb&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false) ξεκινά με το «Έκτο βιβλίο» του έργου (τα βιβλία 1-5 είναι στον πρώτο τόμο), το οποίο και αναφέρεται στην αρχαία Μακεδονία από την εποχή του Φιλίππου και εξής.
Στις πρώτες δύο σελίδες του βιβλίου γίνεται αναφορά για τη γεωγραφική έκταση της Μακεδονίας.
Ο Παπαρρηγόπουλος γράφει σε αυτές τις δύο σελίδες τα εξής:
Μέχρι τῆς ἐν Χαιρωνείᾳ μάχης, ἡ Ἱστορία τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους περιορίζεται κυρίως εἰς τὰς πρὸς μεσημβρίαν τοῦ Ὀλύμπου καὶ τῶν Κεραυνίων ὀρέων χώρας·
[Σημείωση: Τα Κεραύνια Όρη (ή Όρη της Χειμάρας) είναι παράκτια οροσειρά της σημερινής νοτιοδυτικής Αλβανίας.]
Η περιοχή των Κεραυνίων στον χάρτη:
ἔκτοτε ὅμως
[δηλαδή μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π.Χ, όταν ο μακεδονικός στρατός του Φιλίππου Β’ , με επικεφαλής του μακεδονικού ιππικού τον 18χρονο Αλέξανδρο νίκησε τις ενωμένες δυνάμεις της Αθήνας, της Θήβας (Κοινό των Βοιωτών), της Κορίνθου, της Αχαΐας, των Μεγάρων και άλλων δυνάμεων της νότιας Ελλάδας]
κυριώτατον τοῦ Ἑλληνισμοῦ ὁρμητήριον ἀποβαίνει, ἐπί τινα χρόνον, ἡ πρὸς βοῤῥᾶν τῆς Θεσσαλίας χώρα,ἡ καλουμένη Μακεδονία. Ἐπὶ Φιλίππου ἡ Μακεδονία ἔλαβεν ἔκτασιν μεγάλην, ἡ δὲ ἀρχαιοτέρα Μακεδονία ἦτο πολὺ μικροτέρα. Ἵνα κατανοήσωμεν καλῶς ὁποία τις ἦν αὕτη ἀνέκαθεν, πρέπει νὰ ἐνθυμηθῶμεν, ὅτι ὁ Πίνδος δὲν διαχωρίζει μόνον τὴν Ἤπειρον ἀπὸ τῆς Θεσσαλίας, ἀλλὰ διασχίζει καθέτως τὴν ἑλληνικὴν χερσόνησον καὶ πρὸς βοῤῥᾶν τῆς ὁριζοντείου ὀρεινῆς σειρᾶς, τῆς ἀρχομένης ἀπὸ τῶν Ἀκροκεραραυνίων καὶ ληγούσης εἰς τὸν Ὄλυμπον· εἰς δὲ τὸ βόῤῥειον αὐτοῦ τοῦτο τμῆμα ὀνομάζεται ἰδίως Σκάρδος. Ἡ ἀρχαία λοιπὸν Μακεδονία ἔκειτο πρὸς ἀνατολὰς τοῦ Σκάρδου καὶ πρὸς βορρᾶν τῶν Καμβουνίων ὀρέων,
[Σημείωση: Ο Σκάρδος (σερβικά, Шар планина / Σαρ πλανίνα, αλβανικά: Malet e Sharrit / Μάλετ ε Σάρριτ) είναι οροσειρά που επεκτείνεται από το Κοσσυφοπέδιο και τα βορειοδυτικά Σκόπια έως τη βορειοανατολική Αλβανία.]
Η περιοχή του Σκάρδου στον χάρτη:
[Σημέιωση: τα Καμβούνια όρη απλώνονται κατά μήκος των συνόρων των νομών Λάρισας και Κοζάνης ενώ ένα τμήμα τους εισχωρεί και στον νομό Γρεβενών. Περικλείονται στα ανατολικά από τον Όλυμπο, στα βορειανατολικά από τα Πιέρια, στα δυτικά από τα Χάσια, στα νότια από τα Αντιχάσια ενώ βόρεια καταλήγουν στην τεχνητή λίμνη του Αλιάκμονα]
Η περιοχή των Καμβουνίων στον χάρτη:
ἅτινα μετὰ τοῦ Ὀλύμπου ἀποτελοῦσι τὰ ἀρκτικὰ τῆς Θεσσαλίας σύνορα· πρὸς ἀνατολὰς δὲ δὲν ἔφθανεν, ὡς βραδύτερον, μέχρι τοῦ θερμαϊκού κόλπου, ἀλλὰ μόνον μέχρι τοῦ Βερμίου Ὄρους, ἤτοι μέχρι τῆς Βεῤῥοίας καὶ τῆς Ἐδέσσης, ὥστε ἡ Μακεδονία τότε περιωρίζετο εἰς τὰς περὶ τὸν ἄνω Ἀλιάκμονα καὶ τὸν ἄνω Ἐριγῶνα χώρας, ἐκτεινομένη μόνον μέχρι τῆς συμβολῆς τοῦ Ἐριγῶνος μετὰ τοῦ Ἀξιοῦ ποταμοῦ· διότι αἱ περὶ τὸν Ἀξιὸν ποταμὸν χῶραι αἱ κείμεναι ἀνωτέρω τοῦ σημειου έκείνου, ἀνῆκον, ὡς φαίνεται εἰς τὴν Παιονίαν, ἂν καὶ μεταξὺ Μακεδονίας και Παιονίας ὅρια οὐδέποτε ἀκριβῶς ὡρίσθησαν.
[Ο Εριγώνας (Λατινικά: Erigonus, σλαβοβουλγαρικά Црна [Τσρνα]) είναι μεγάλος παραπόταμος του Αξιού και ένας από τους μεγαλύτερους ποταμούς της Βόρειας Μακεδονίας. Πηγάζει δυτικά του Κρούσεβου και ρέει αρχικά νότια διαρρέοντας την πεδιάδα του Μοναστηρίου. Κοντά στα ελληνικά σύνορα στρέφεται βορειοανατολικά και διασχίζει μία περιοχή με υψώματα δημιουργώντας ένα μακρύ φαράγγι. Μετά από διαδρομή 207 χιλιομέτρων συμβάλλει στον Αξιό κοντά στην πόλη Γκράτσκο. Λίγο πριν την συμβολή του στον Αξιό τα νερά του συγκεντρώνονται σε μία τεχνητή λίμνη που χρησιμεύει για την άρδευση της κοντινής πεδιάδας και για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.]
Σημείωση: τι ορίζει ως αρχαία Μακεδονία ο Παπαρρηγόπουλος; Αρχαία Μακεδονία είναι η περιοχή ΝΟΤΙΩΣ της συμβολής των ποταμών Αξιού και Εριγώνος, δηλαδή το σημείο που βρίσκεται η αρχαία πόλη Στόβοι. Οι Στόβοι ως γνωστόν ήταν αρχαία πόλη της Παιονίας, η οποία στη συνέχεια κατακτήθηκε από τους Μακεδόνες και αργότερα έγινε πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Δεύτερης Μακεδονίας (Macedonia Salutaris ή Macedonia Secunda). Σήμερα βρίσκεται κοντά στην πόλη Γκράντσκο (Gradsko) του κράτους των Σκοπίων). Βορείως της πόλης των Στόβων ΔΕΝ είναι Μακεδονία αλλά Παιονία, σύμφωνα με τον Κ. Παπαρρηγόπουλο.
Η συμβολή των ποταμών Αξιού και Αριγώνα και η αρχαία πόλη των Στόβων
Όλα τα ονόματα που αναφέρει ο Παπαρρηγόπουλος και η θέση τους στον χάρτη (και η πόλη των Σκοπίων, επιπλέον, για να βλέπουμε πού βρίσκεται στον χάρτη σε σχέση με τις αναφερόμενες περιοχές)
Ερώτημα 1: Η πόλη των Σκοπίων και η ευρύτερη βόρεια περιοχή του σύγχρονου κράτους των Σκοπίων περιλαμβάνεται στην αρχαία Μακεδονία κατά Παπαρρηγόπουλο: Απάντηση: ΟΧΙ.
Ερώτημα 2: Η περιοχή που «ἔκειτο πρὸς ἀνατολὰς τοῦ Σκάρδου» περιλαμβάνεται τελικώς ή όχι στην Αρχαία Μακεδονία κατά Παπαρρηγόπουλο; Απάντηση: αρχικώς λέει ότι περιλαμβάνεται αλλά κατόπιν ο ίδιος διευκρινίζει ότι η περιοχή αυτή είναι η Παιονία.
Συμπέρασμα: Η Μακεδονία και η Παιονία στην περιγραφή του Παπαρρηγόπουλου εν πολλοίς ταυτίζονται: στην αρχαία Μακεδονία συμπεριλαμβάνει και την Παιονία. Δεν καθορίζει τα σύνορα μεταξύ των δύο περιοχών γιατί δεν τον ενδιαφέρει να ψάξει περαιτέρω τα όρια αυτών των δύο περιοχών στην αρχαιότητα.
Το συμπέρασμα ότι στην αφήγηση του Παπαρρηγόπουλου συμπεριλαμβάνεται στη Μακεδονία και η Παιονία επιβεβαιώνεται και από μεταγενέστερη επανέκδοση του έργου του Παπαρρηγόπουλου, η οποία έγινε με «προσθήκες, σημειώσεις και βελτιώσεις» του Παύλου Καρολίδη (πιθανότατα στις αρχές του 20ού αιώνα): στη σελίδα 45 του Β΄ τόμου ο Καρολίδης σχεδιάζει χάρτη του βασιλείου της Μακεδονίας, όπου εμφανίζεται η έκσταση του βασιλείου τόσο πριν όσο και μετά τη βασιλεία του Φιλίππου Β΄. Είναι σαφές ότι το βασίλειο περιλαμβάνει -μεταξύ άλλων περιοχών- και την Παιονία, ως κτήση, όπως και τη Θεσσαλία. Το όνομα της χώρας αυτής αναγράφεται ξεκάθαρα στον χάρτη από τον Καρολίδη:
σ. 45:
Σημείωση: Η Παιονία είναι η περιοχή και το βασίλειο των Παιόνων. Τα ακριβή αρχικά όρια της Παιονίας, όπως και η πρώιμη ιστορία των κατοίκων της, είναι ασαφή, αλλά είναι γνωστό ότι βρισκόταν αμέσως βόρεια της αρχαίας Μακεδονίας, και στα νοτιοανατολικά της Δαρδανίας (η οποία αντιστοιχεί στο σύγχρονο Κοσσυφοπέδιο). Στα ανατολικά βρίσκονταν τα θρακικά βουνά και στα δυτικά οι Ιλλυριοί. Η Παιονία διαχωριζόταν από τη Δαρδανία με τα όρη μέσω των οποίων διέρχεται ο ποταμός Αξιός από την πεδιάδα των Σκουπών (σημερινά Σκόπια) στην κοιλάδα της Βυλάζωρα (σημερινά Βελεσά). Η αρχαία Παιονία αντιστοιχεί γεωγραφικά με σχεδόν ολόκληρο το σύγχρονο κράτος των Σκοπίων.]
Σήμερα γνωρίζουμε ότι η εξάπλωση του μακεδονικού βασιλείου από το 431 π.Χ. (όταν βασιλιάς ήταν ο Περδίκκας Β΄) έως και το 336 π.Χ. (θάνατος Φιλίππου Β΄) είχε ως εξής:
Συνεχίζει ο Παπαρρηγόπουλος στο κείμενό του ως εξής:
Ἡ οὕτω περιωρισμένη τὸ πάλαι Μακεδονία [δηλαδή η περιοχή που αναφέρθηκε προηγουμένως] εἶχεν οὐδὲν ἧττον ἔκτασιν λόγου ἀξίαν· καίτοι δὲ ὀρεινὴ οὗσα καὶ διατεμνομένη ὑπὸ πολλῶν πλαγίω κλάδων τοῦ Σκάρδου ὄρους, περιλαμβάνει τρία μεγάλα πεδία. Ἐκ τούτων τὸ βορειότατον εἶναι τὸ πεδίον καλούμενον Τέτοβο ἢ Καλκάνδρα, τὸ περὶ τὰς πηγὰς καὶ τὸν ἄνω ῥοῦν τοῦ Ἀξιοῦ ποταμοῦ. Ἔπειτα ἔρχεται τὸ πεδίον τῶν Βιτωλίων, τὸ ὁποῖον συμπίπτει κατὰ μέγα μέρος μετὰ τῆς ἀρχαίας Πελαγονίας καὶ ἐντὸς τοῦ ὁποίου ὁ Ἐριγὼν ἐκβάλλει εἰς τὸν Ἀξιὸν ποταμόν. ἔτει δὲ κατωτέρω κεῖται τὸ μεγαλῄτερον καὶ κυματοειδέστερον πεδίον τῶν Γρεβενῶν καὶ τῆς Ἀνασελίτσας [= η Νεάπολη Κοζάνης σήμερα], τὸ περιλαμβάνον τὸν ἄνω Ἀλιάκμονα καὶ τὰ εἰς τοῦτον ἐκβάλλοντα ποτάμια. Ἡ τελευταία αὕτη χώρα διαιρεῖται ἀπὸ τῆς Θεσσαλίας δι’ ὀρεινῆς σειρᾶς μακρᾶς μὲν ὁπωσοῦν, περιεχούσης ὅμως πολλὰς καὶ εὐκόλους προσόδους, ὥστε τὸ θεσσαλικὸν πεδίον φαίνεται συδεδεμένον μὲν οὕτως εἰπεῖν μὲ τὰ τρία προεκτιθέντα. Αἱ δὲ τέσσαρες αὗται λεκάναι, αἵτινες ἅπασαι κεῖνται πρὸς ἀνατολὰς τῆς μακρᾶς και καθέτου ὀρεινῆς τοῦ Σκάρδου καὶ τοῦ Πίνδου σειρᾶς, ἔχουσι καὶ τοῦτο τὸ κοινόν, ὅτι ἅπασαι μὲν εἶναι πανταχόθεν ὑπὸ ὀρέων ὑψηλοτάτων περιπεφραγμέναι, ὧν ἕκαστον ἓν μόνον ἔχει ἄνοιγμα πρὸς ἐκροὴν τῶν ὑδάτων δι’ ἑνὸς καὶ μόνου ποταμοῦ, Ἀξιοῦ, Ἐριγῶνος, Ἁλιάκμωνος, Πηνειοῦ. ἅπασαι δὲ, εἰ καὶ κείμεναι πολὺ ὑπεράνω τῆς ἐπιφανείας τῆς θαλάσσης, διακρίνονται ὅμως κατὰ μέγα μέρος διὰ τῆν ταχύτητα καὶ τῆν εὐφορίαν τῆς γῆς αὐτῶν, μάλιστα δὲ τᾶ πεδία τοῦ Τέτοβου, τῶν Βιταλίων καὶ τῆς Θεσσαλίας, ἐνῷ αἱ πρὸς δυσμὰς τοῦ Πίνδου καὶ τοῦ Σκάρδου ἀλβανικαὶ κοιλάδες ἔχουσιν ἔδαφος λεπτὸν καὶ τιτανῶδες. Καὶ περὶ μὲν τῆς Θεσσαλίας ὡμιλήσαμεν ἄλλοτε ἐν έκτάσει, ἐν ἀρχῇ τοῦ δευτέρου βιβλίου· τὸ δὲ βορειότερον πεδίον τοῦ Τέτοβο κατείχετο, ὡς προείπομεν, κατὰ μέγα μέρος ὑπὸ τῶν Παιόνων· οἱ δὲ ἀρχαιότεροι Μακεδόνες κατῴκουν ἰδίως εἰς τὰ πεδία τῶν Βιτωλίων καὶ τοῦ Ἁλιάκμονος καὶ εἰς τὰ περὶ ταῦτα καὶ ἐντὸς αὐτῶν ὄρη.
Παρατήρηση: Και πάλι αναφέρεται ότι η περιοχή του όρους Σκάρδου, περί το Τέτοβο, είναι μέρος της Μακεδονίας αλλά «κατείχετο» από τους Παίονες. Εδώ πρέπει να σταθούμε υποχρεωτικά και να θέσουμε τα εξής ερωτήματα:
- Οι Παίονες ήταν λαός μεταγενέστερος των Μακεδόνων;
Απάντηση: Όχι, ήταν λαός σύγχρονος των Μακεδόνων.
- Κατέλαβαν οι Παίονες κάποια περιοχή που προηγουμένως ανήκε στους Μακεδόνες;
Απάντηση: Όχι, το αντίστροφο συνέβη. Οι Μακεδόνες κατέκτησαν περιοχές που ανήκαν προηγουμένως στους Παίονες
- Γιατί ο Παπαρρηγόπουλος περιλαμβάνει μια περιοχή στην αρχαία Μακεδονία, αυτήν του Τετόβου, στο όρος Σκάρδος, λέγοντας ότι «κατείχετο» από τους Παίονες; Η περιοχή αυτή ήταν κανονικά παιονική και αν «κατείχε» κάποιος εδάφη, αυτοί ήταν οι αρχαίοι Μακεδονές που επέκτειναν –προς βορρά, ανατολή και δύση- το αρχικό τους βασίλειο σε βάρος των αρχαίων γειτονικών τους λαών: Ιλλυριών, Παιόνων και Θρακών.
Την απάντηση στο τρίτο ερώτημα τη δίνει (αφελώς) το ίδιο το δημοσίευμα που παρερμηνεύει εσκεμμένα τον Παπαρρηγόπουλο και αδυνατεί να ερμηνεύσει τα «επιχειρήματα» που υποτίθεται ότι θέλει να παρουσιάσει:
____________
Η οριοθέτηση που επικαλείται στην «Ιστορία» του ο Παπαρρηγόπουλος δεν ήταν καινούργια.
Πηγή του ίδιου και των συγχρόνων του αποτελούσαν οι μεγάλοι γεωγράφοι της αρχαιότητας:
- Ο Στράβων (1ος αι. μ.Χ.) περιγράφει ως βόρειο σύνορο της Μακεδονίας τη νοητή γραμμή Σκάρδου – Ορβήλου [σημ. Πιρίν] – Ροδόπης (Strabonis Geographica, Βερολίνο 1852, τ.Α΄, σ.376-7).
- Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος (2ος αι. μ.Χ.) ως όριο Μακεδονίας – Ιλλυρίδας – Ανω Μοισίας αναφέρει κι αυτός τον Σκάρδο (Claudii Ptolemaei Geographia, Λειψία 1843, τ.Α΄, σ.192-3, 132-3 & 180-1).
- Ο Παυσανίας, επίσης του 2ου αιώνα, δεν ασχολήθηκε πάλι καθόλου με τη Μακεδονία. Το δεκάτομο έργο του «Ελλάδος περιήγησις» αφορά μόνο την Πελοπόννησο και τη σημερινή Στερεά.
____________
Ποιες είναι λοιπόν οι πηγές του Παπαρρηγόπουλου; Οι αρχαίοι γεωγράφοι της ρωμαϊκής περιόδου: Στράβων (64 π.Χ. – 24 μ.Χ.), Κλαύδιος Πτολεμαίος (100–170 μ.Χ.) και Παυσανίας (110-180 μ.Χ.).
Ο Παυσανίας αναφέρεται μεν σε πολλά σημεία του έργου στη Μακεδονία αλλά δεν δίνει γεωγραφικό ορισμό της περιοχής, σε αντίθεση με τους άλλους δύο προαναφερθέντες γεωγράφους.
Ο Στράβων ορίζει τη Μακεδονία ως εξής:
῞Οτι ἡ Μακεδονία περιορίζεται ἐκ μὲν δυσμῶν τῇ παραλίᾳ τοῦ ᾿Αδρίου, ἐξ ἀνατολῶν δὲ τῇ παραλλήλῳ ταύτης μεσημβρινῇ γραμμῇ τῇ διὰ τῶν ἐκβολῶν ῞Εβρου ποταμοῦ καὶ Κυψέλων πόλεως, ἐκ βορρᾶ δὲ τῇ νοουμένῃ εὐθείᾳ γραμμῇ τῇ διὰ Βερτίσκου ὄρους καὶ Σκάρδου καὶ ᾿Ορβήλου καὶ ῾Ροδόπης καὶ Αἵμου· τὰ γὰρ ὄρη ταῦτα ἀρχόμενα ἀπὸ τοῦ ᾿Αδρίου διήκει κατὰ εὐθεῖαν γραμμὴν ἕως τοῦ Εὐξείνου, ποιοῦντα χερρόνησον μεγάλην πρὸς νότον, τήν τε Θρᾴκην ὁμοῦ καὶ Μακεδονίαν καὶ ῎Ηπειρον καὶ ᾿Αχαΐαν· ἐκ νότου δὲ τῇ ᾿Εγνατίᾳ ὁδῷ ἀπὸ Δυρραχίου πόλεως πρὸς ἀνατολὰς ἰοῦσιν ἕως Θεσσαλονικείας· καὶ ἔστι τὸ σχῆμα τοῦτο τῆς Μακεδονίας παραλληλογράμμου ἔγγιστα.
(βιβλίο 7α, Κεφ. 1, §10.1-§11.1)
Και την Παιονία ως εξής:
῾Η δὲ Παιονία τούτοις μὲν ἔστι πρὸς ἕω τοῖς ἔθνεσι, πρὸς δύσιν δὲ τοῖς Θρᾳκίοις ὄρεσι, πρὸς ἄρκτον δ’ ὑπέρκειται τοῖς Μακεδόσι, διὰ Γορτυνίου πόλεως καὶ Στόβων ἔχουσα τὰς εἰσβολὰς ἐπὶ τὰ πρὸς στενὰ δι’ ὧν ὁ ᾿Αξιὸς ῥέων δυσείσβολον ποιεῖ τὴν Μακεδονίαν ἐκ τῆς Παιονίας, ὡς ὁ Πηνειὸς διὰ τῶν Τεμπῶν φερόμενος ἀπὸ τῆς ῾Ελλάδος αὐτὴν ἐρυμνοῖ· πρὸς νότον δὲ τοῖς Αὐταριάταις καὶ Δαρδανίοις καὶ ᾿Αρδιαίοις ὁμορεῖ· ἐκτέταται δὲ καὶ μέχρι Στρυμόνος ἡ Παιονία.
Είναι προφανές ότι η περιοχή που περιγράφει ο Στράβων ως αρχαία Μακεδονία με την περιοχή που είδαμε προηγουμένως να περιγράφει ο Παπαρρηγόπουλος ως αρχαία Μακεδονία έχουν τεράστιες γεωγραφικές αποκλίσεις. Είναι επίσης προφανές ότι το βόρειο όριο της αρχαίας Μακεδονίας είναι η πόλη Στόβοι. Από τους Στόβους και πάνω βρίσκεται η περιοχή της αρχαίας Παιονίας.
[Να σημειώσουμε παρενθετικά ότι ο Παπαρρηγόπουλος στην περιγραφή του δεν ορίζει και ποια είναι τα ανατολικά γεωγραφικά όρια της Μακεδονίας (δεν αναφέρεται π.χ. πουθενά ο ποταμός Νέστος)].
Ερχόμαστε τώρα στον Κλαύδιο Πτολεμαίο. Στο γνωστό έργο του, εκτός από αναλυτικότατη περιγραφή όλης της περιοχής της Μακεδονίας και των πόλεων που αυτή περιλαμβάνει, έχουμε και χάρτη της περιοχής. Οι χάρτες του Πτολεμαίου είναι οι αρχαιότεροι σωζόμενοι που εικονίζουν τις περιοχές του αρχαίου κόσμου:
Μακεδονίας θέσις.
[Εὐρώπης πίναξ ι′.]
῾Η Μακεδονία περιορίζεται ἀπὸ μὲν ἄρκτων ταῖς ἐκτεθειμέναις πλευραῖς Δαλματίας καὶ Μυσίας τῆς ἄνω καὶ Θρᾴκης· ἀπὸ δὲ δυσμῶν τῷ ᾿Ιονίῳ πελάγει τῷ ἀπὸ Δυρραχίου (ἤτοι ᾿Επιδάμνου) μέχρι Κελύδνου ποταμοῦ κατὰ τὴν περιγραφὴν τοιαύτην·
Γαυλαντίων
Δυρράχιον με′ μ′ ′′γ′′ ιβ′′
Πανυάσου ποτ. ἐκβολαί με′ μ′ γο′′
῎Αψου ποταμοῦ ἐκβολαί με′ ιβ′′ μ′ ′′
᾿Απολλωνία με′ ιβ′′ μ′ Ϛ′′
᾿Αώου ποταμοῦ ἐκβολαί με′ μ′
Αὐλὼν πόλις, ἐπίνειον μδ′ ′′γ′′ λθ′ ′′γ′′ ιβ′′
᾿Ελιμιωτῶν
Βουλλίς με′ λθ′ ′′δ′′
᾿Ορεστίδος
᾿Αμαντία μδ′ ′′γ′′ ιβ′′ λθ′ ′′
Κελύδνου ποτ. ἐκβολαί με′ λθ′ γ′′
ἀπὸ δὲ μεσημβρίας τῇ ἐντεῦθεν γραμμῇ παρὰ μὲν τὴν ῎Ηπειρον ἕως πέρατος, οὗ ἡ θέσις μθ′ λη′ ′′
ἐφ’ ἧς γραμμῆς διατείνει τὸ Πίνδον ὄρος, οὗ τὸ μέσον ἐπέχει μοίρας μζ′ γο′′ λη′ ′′δ′′
παρὰ δὲ τὴν ᾿Αχαΐαν ἑξῆς μέχρι τοῦ Μαλιακοῦ κόλπου κατὰ πέρας, οὗ ἡ θέσις να′ λη′ γ′′ ιβ′′
ἐφ’ ἧς γραμμῆς ἔστιν ἡ Οἴτη τὸ ὄρος, οὗ τὸ μέσον ἐπέχει μοίρας ν′ ′′ λη′ γ′′ ιβ′′
᾿Απὸ δὲ ἀνατολῶν τῷ τε εἰρημένῳ τῆς Θρᾴκης μέρει καὶ τοῖς κόλποις τοῦ Αἰγαίου πελάγους τοῖς ἀπὸ Νέστου ποταμοῦ μέχρι τοῦ ἐκτεθειμένου πέρατος τοῦ Μαλιακοῦ κόλπου, ὧν ἡ περιγραφὴ ἔχει οὕτως· μετὰ τὸν Νέστον ποταμὸν, ὅς ἐστιν ὅριον τῆς Θρᾴκης, ἐπέχων
μοίρας να′ ′′δ′′ μα′ ′′δ′′
ἐν τῷ Στρυμονικῷ κόλπῳ ᾿Ηδωνίδος παραλίου
Νεάπολις να′ δ′′ μα′ ′′δ′′
Οἰσύμη ν′ ′′γ′′ μα′ ′′δ′
Στρυμόνος ποτ. ἐκβολαί ν′ δ′′ μα′ γ′′ ιβ′′
᾿Αμφαξίτιδος
᾿Αρέθουσα ν′ Ϛ′′ μα′ γ′′
Στάγειρα ν′ γ′′ μα′ Ϛ′′
Χαλκιδικῆς
Πάνορμος λιμὴν καὶ πόλις ν′ γο′′ μα′
῎Αθως ὄρος να′ μα′ Ϛ′′
῎Αθως ἄκρον καὶ πόλις να′ δ′′ μα′ δ′′
τὸ μέσον τοῦ ὄρους να′ Ϛ′′ μα′
Νύμφαιον ἄκρον να′ Ϛ′′ μ′ ′′δ′′
καὶ ἐν τῷ Σιγγιτικῷ κόλπῳ
Στρατονίκη ν′ ′′γ′′ ιβ′′ μ′ ′′γ′′ ιβ′′
῎Ακανθος ν′ γο′′ μ′ ′′γ′′ ιβ′′
Σίγγος ν′ ′′ μ′ γο′′
Παρακτίας
῎Αμπελος ἄκρα να′ δ′′ μ′ ′′
Δέρρις ἄκρα να′ δ′′ μ′ γ′′
Τορώνη ν′ ′′δ′′ μ′ γ′′ ιβ′′
τοῦ Τορωναϊκοῦ κόλπου
ὁ μυχός ν′ γο′′ μ′ γ′′ ιβ′′
Παλλήνης τῆς χερσονήσου ὁ αὐχήν να′ μ′ ιβ′′
Καναστραῖον ἄκρον να′ δ′′ λθ′ ′′γ′′ ιβ′′
Κασσάνδρεια να′ ιβ′′ μ′
καὶ ἐν τῷ Θερμαϊκῷ κόλπῳ
Χάβριος ποταμοῦ ἐκβολαί ν′ γο′′ μ′ ιβ′′
Γιγωνὶς ἄκρα ν′ ′′ μ′ ιβ′′
᾿Αμφαξίτιδος
Θεσσαλονίκη μθ′ ′′γ′′ μ′ γ′′
᾿Εχεδώρου ποτ. ἐκβολαί μθ′ ′′δ′′ μ′ δ′′
᾿Αξίου ποταμοῦ ἐκβολαί μθ′ γο′′ μ′ Ϛ′′
Πιερίας
Λυδίου ποταμοῦ ἐκβολαί μθ′ ′′ μ′
Πύδνα μθ′ γο′′ λθ′ ′′δ′′
῾Αλιάκμονος ποτ. ἐκβολαί μθ′ ′′γ′′ λθ′ γο′′
Δῖον κολωνία ν′ λθ′ ′′ιβ′′
Βαφύρον ποταμοῦ ἐκβολαί ν′ Ϛ′′ λθ′ ′′
Πηνειοῦ ποταμοῦ ἐκβολαί ν′ ′′ λθ′ γ′′ ιβ′′
Πελασγιωτῶν
Μαγνησία ἄκρα να′ γο′′ λθ′ ′′
Σηπιὰς ἄκρα να′ ′′δ′′ λθ′ δ′′
Αἰάντειον να′ γο′′ λθ′ δ′′
᾿Ιωλκός να′ ′′ λθ′ δ′′
Φθιώτιδος ἐν τῷ Πελασγικῷ κόλπῳ
Παγασαί ν′ ′′γ′′ λη′ ′′γ′′ ιβ′′
Δημητριάς ν′ ′′ λη′ ′′γ′′ ιβ′′
Ποσείδιον ἄκρον να′ ′′ λη′ ′′γ′′
Λάρισσα να′ γ′′ λη′ ′′δ′′
᾿Εχῖνος να′ Ϛ′′ λη′ ′′δ′′
Σπέρχεια να′ λη′ γο′′
Θῆβαι Φθιώτιδος να′ λη′ ′′ιβ′′
Σπερχειοῦ ποταμοῦ ἐκβολαί να′ λη′ ′′
῎Αρχεται δὲ ὁ μὲν Στρυμὼν ποταμὸς ἀπὸ τῶν ἐν μεθορίῳ Θρᾴκης καὶ Μακεδονίας ὀρέων
κατὰ θέσιν ἐπέχων μοίρας μη′ γο′′ μβ′
ὁ δὲ ᾿Αξιὸς ποταμὸς ἀπό τε τοῦ Σκάρδου ὄρους
κατὰ θέσιν μζ′ μα′ γο′′
καὶ ἀπὸ τῶν ὑπὸ τὴν Δαλματίαν ὀρέων ὧν θέσις μϚ′ μα′ δ′′
συμβάλλουσί τε ἀλλήλαις αἱ ἀρχαὶ κατὰ θέσιν
μθ′ δ′′ μ′ δ′′
ὁ δὲ ῾Αλιάκμων ποταμὸς ἀπὸ τῶν Κανδαυΐων ὀρέων κατὰ θέσιν μϚ′ γο′′ μ′ Ϛ′′
ὁ δὲ Πηνειὸς ποταμὸς ἀπὸ τοῦ Πίνδου ὄρους κατὰ θέσιν μζ′ ′′ λθ′
καὶ ὁ Σπερχειὸς ποταμὸς ὁμοίως κατὰ θέσιν μη′ ′′ λη′ γο′′
᾿Ορέων δὲ τῶν ὀνομαστῶν τοῦ μὲν Βερτίσκου τὸ μέσον ἐπέχει μοίρας μθ′ Ϛ′′ μα′ δ′′
τοῦ δὲ Βερμίου ὄρους μη′ ′′ λθ′ ′′γ′′
τοῦ δὲ Κερκετησίου μϚ′ γο′′ λθ′ γο′′
τοῦ δὲ Κιταρίου ὄρους μη′ γο′′ λθ′ ′′
τοῦ δὲ ᾿Ολύμπου ὄρους ν′ λθ′ γ′′
τῆς δὲ ῎Οσσης ὄρους ν′ γο′′ λθ′ γ′′
τοῦ δὲ Πηλίου ὄρους να′ Ϛ′′ λθ′ γ′′
τῆς δὲ ᾿Οθρύος ὄρους ν′ λη′ γο′′
Πόλεις δέ εἰσιν ἐν τῇ Μακεδονίᾳ μεσόγειοι αἵδε·
Ταυλαντίων
῎Αρνισσα με′ γ′′ μ′ γο′′
᾿Ελιμιωτῶν
᾿Ελιμία με′ γο′′ λθ′ γο′′
᾿Ορεστίδος
᾿Αμαντία μϚ′ λθ′ γ′′
᾿Αλβανῶν
᾿Αλβανόπολις μϚ′ μα′ ιβ′′
᾿Αλμωπῶν
῞Ορμα μϚ′ ′′δ′′ μα′ ′′
Εὐρωπός μϚ′ ′′ μα′ γ′′
῎Αψαλος μϚ′ γ′′ μα′ ιβ′′
᾿Ορβηλίας
Γαρησκός μζ′ ′′γ′′ μα′ γο′′
᾿Εορδαίων
Σκαμπίς με′ ′′δ′′ μ′ γ′′
Διβολία με′ ′′δ′′ μ′ Ϛ′′
Δαυλία με′ ′′ μ′
᾿Αστραίων
῎Αστραιον μϚ′ γ′′ μ′ ′′γ′′
Παιονίας
Δόβηρος μϚ′′ γο′′ μ′ ′′δ′′
῎Αλωρος μζ′ δ′′ μα′ Ϛ′′
᾿Ιωρῶν
῎Ιωρον μζ′ ′′δ′′ μα′ δ′′
Σιντικῇς
Τρίστωλος μη′ μα′ ′′
Παρθικόπολις μη′ γο′′ μα′ γο′′
῾Ηράκλεια Σιντική μθ′ Ϛ′′ μα′ γο′′
᾿Οδομαντικῆς καὶ ᾿Ηδωνίδος
Σκοτοῦσσα μθ′ ′′ μα′ ′′γ′′
Βέργα μθ′ ′′γ′′ μα′ γο′′
Γάσωρος ν′ δ′′ μα′ ′′γ′′ ιβ′′
᾿Αμφίπολις ν′ μα′ ′′
Φίλιπποι ν′ ′′δ′′ μα′ ′′γ′′ ιβ′′
Δεσαρητίων
Εὔϊα μϚ′ ιβ′′ μ′ δ′′
Λυχνιδός μϚ′ ′′γ′′ μ′ γ′′
Λυγκηστίδος
῾Ηράκλεια μζ′ γο′′ μ′ γο′′
Πελαγόνων
Αὐδάριστος μη′ μ′ ′′γ′′ ιβ′
Στόβοι μη′ ′′ μα′ γ′′
Βισαλτίας
῎Αρρωλος μθ′ Ϛ′′ μα′ γ′′
Εὐπορία μθ′ γ′′ μα′ Ϛ′′
Καλλίτεραι μθ′ ′′ μα′ Ϛ′′
῎Οσσα μθ′ ′′δ′′ μα′
Μυγδονίας
᾿Αντιγόνεια μη′ γο′′ μα′ Ϛ′′
Καλίνδοια μη′ γο′′ μ′ ′′γ′′
Βαῖρος μη′ ′′γ′′ ιβ′′ μ′ γο′′
Φύσκαι μθ′ μα′
Τέρπυλλος μθ′ Ϛ′′ μ′ ′′γ′′
Καρραβία μθ′ ιβ′′ μ′ ′′
Ξυλόπολις μθ′ γ′′ μα′
῎Ασσηρος μθ′ ′′ μ′ γο′′
᾿Απολλωνία Μυγδονίας μθ′ ′′ μ′ ′′
Λήτη μθ′ γ′′ μ′ γ′′
Χαλκιδικῆς
Αὐγαία ν′ δ′′ μ′ γο′′
Παρακτίας
Κλίται ν′ γ′′ μ′ γ′′
Μόρυλλος ν′ ′′ μ′ δ′′
᾿Αντιγόνεια ἢ Ψαφαρά ν′ ′′δ′′ μ′ Ϛ′′
᾿Ημαθίας
Εὐρωπός μζ′ γ′′ μ′ γ′′
Τύρισσα μζ′ λθ′ ′′γ′′ ιβ′′
Σκύδρα μζ′ γο′′ μ′ γ′′
Μίεζα μη′ λθ′ ′′δ′′
Κύρρος μη′ Ϛ′′ μ′ γο′′
᾿Ιδομένη μη′ ′′ μ′ ′′γ′′
Γορδυνία μη′ γο′′ μ′ δ′′
῎Εδεσσα μη′ ′′δ′′ μ′ γ′′
Βέροια μη′ ′′δ′′ λθ′ ′′γ′′
Αἰγαία μη′ γο′′ λθ′ γο′′
Πέλλα μθ′ γ′′ μ′ ιβ′′
Πιερίας
Φυλάκαι μθ′ γ′′ λθ′ ′′
Οὐάλλαι μθ′ γο′′ λθ′ ′′
Παραυαίων
᾿Ερίβοια μϚ′ γο′′ λθ′′ ′′δ′′
Πελασγιωτῶν
Δολίχη μζ′ ′′ λθ γο′′
᾿Αζώριον μζ′ ′′δ′′ λθ′ ′′
Πύθιον μζ′ ′′γ′′ λθ′ ′′
Γόννος μη′ ιβ′′ λθ′ ′′ιβ′′
῎Ατραξ μη′ ′′ λθ′ γ′′ ιβ′′
᾿Ιλέτιον μθ′ ιβ′′ λθ′ γ′′ ιβ′′
Σκοτοῦσσα μθ′ ′′ λθ′ Ϛ′′
Λάρισσα ν′ λθ′ Ϛ′′
Φεραί ν′ ′′ λθ′ Ϛ′′
Τυμφαίας
Γυρτώνη μϚ′ ′′γ′′ λθ′ ′′
῾Εστιαιωτῶν
Φαιστός μζ′ δ′′ λθ′ γ′′
Γόμφοι μζ′ γο′′ λθ′ Ϛ′′
Αἰγίνιον μη′ λθ′ γ′′
Τρίκκα μη′ ιβ′ λθ′
Κτιμεναί μη′ ′′δ′′ λθ′ Ϛ′′
Χυρετίαι μθ′ λθ′
Μητρόπολις μθ′ γ′′ λθ′
Θεσσαλῶν
῞Υπατα μζ′ ′′γ′′ λη′ ′′γ′′
Σωσθενίς μη′ δ′ λη′ ′′γ′′
῞Ομιλαι μη′ γο′′ λη′ γο′′
Κύπαιρα μθ′ λη′ γο′′
Φαλανθία μθ′ ′′ λη′ ′′δ′′
Φθιώτιδος
Ναρθάκιον ν′ Ϛ′′ λη′ ′′δ′′
Κορώνεια ν′ ′′ λη′ ′′γ′′
Μελίταια ν′ γο′′ λθ′
᾿Ερέτρια ν′ δ′′ λη′ ′′γ′′
Λάμια ν′ ′′ λη′ ′′ιβ′
῾Ηράκλεια Φθιώτιδος ν′ ′′γ′′ λη′ ′′
Νῆσοι δὲ παράκεινται τῇ Μακεδονίᾳ
ἐν μὲν τῷ ᾿Ιονίῳ πελάγει
Σάσων νῆσος μδ′ Ϛ′′ λθ′ ′′
ἐν δὲ τῷ Αἰγαίῳ πελάγει
Λῆμνος νῆσος, ἐν ᾗ πόλεις δύο
Μύρινα νβ′ γ′′ μ′ ′′γ′′ ιβ′′
καὶ ῾Ηφαιστιὰς μεσόγειος νβ′ ′′ μα′
Σκίαθος νῆσος καὶ πόλις νβ′ Ϛ′′ λθ′ δ′′
Πεπάρηθος νῆσος καὶ
πόλις Σκόπελος νβ′ ′′ λθ′ γ′′
Σκῦρος νῆσος καὶ πόλις νδ′ λθ′
(Βιβλίο 12, Κεφ. 3, § Τ.1-44.12)
Ο σχετικός χάρτης του Πτολεμαίου που απεικονίζει την Ελλάδα κατά τη ρωμαϊκή εποχή (έκδοση του έργου: Βενετία, 1511):
[Σημειώνουμε επιγραμματικά ότι η ρωμαϊκή επαρχία με το όνομα Μακεδονία (Λατινικά: Provincia Macedoniae) ιδρύθηκε επίσημα το 146 π.Χ., μετά τη νίκη του Ρωμαίου στρατηγού Κουίντου Καικίλιου Μέτελλου επί του Ανδρίσκου, Η επαρχία ενσωμάτωσε την αρχαία Μακεδονία, με την προσθήκη της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και τμημάτων της Ιλλυρίας, της Παιονίας και της Θράκης. Αυτό δημιούργησε μια πολύ μεγαλύτερη διοικητική περιοχή, στην οποία εξακολουθούσε να αποδίδεται το όνομα της «Μακεδονίας».]
Η περιοχή της αρχαίας ρωμαϊκής Μακεδονίας.
Αν θέλουμε να δούμε την περιοχή αυτή σε σύγχρονη απεικόνιση χάρτη, τότε έχουμε την εξής εικόνα:
Τι γεωγραφικές πηγές έχει λοιπόν ο Παπαρρηγόπουλος; Της ρωμαϊκής Μακεδονίας. Ο Πτολεμαίος και ο Στράβων αυτή τη Μακεδονία περιγράφουν. Ερώτηση: είχε επεκταθεί το αρχαίο βασίλειο του Φιλίππου προς βορρά μέχρι την οροσειρά του Σκάρδου; Όχι. Ποια ήταν η πραγματική έκσταση του αρχαίου μακεδονικού βασιλείου πριν από την εποχή του Φιλίππου και μετά τον θάνατό του, όταν ανέλαβε τα ηνία ο Αλέξανδρος; Η εξέλιξη είναι αυτή που βλέπετε παρακάτω:
431 π.Χ.: το Βασίλειο της Μακεδονίας, η Αθήνα και οι σύμμαχοί της, η Σπάρτη και η Πελοππονησιακή Συμμαχία, οι ουδέτερες περιοχές και οι Πέρσες (τα σχετικά χρώματα στο Υπόμνημα)
359 π.Χ.: Μακεδονία και κατακτημένες από αυτήν περιοχές (το 346 και το 342 π.Χ.):
336 π.Χ. (έτος θανάτου του Φιλίππου): 1) η Μακεδονία και οι εξαρτημένες από αυτήν περιοχές, 2) το Βασίλειο των Μολοσσών, 3) Θεσσαλία, 4) Κορινθιακή Συμμαχία, 5) ουδέτερες περιοχές, 6) Πέρσες (τα σχετικά χρώματα στο Υπόμνημα):
Και συνεχίζει το αρχικό δημοσίευμα:
______________________
Όπως ήταν αναμενόμενο, η παράδοση αυτή καθόρισε την οριοθέτηση της Μακεδονίας και στα νεότερα χρόνια, όταν η ευρωπαϊκή διανόηση ανακάλυψε ξανά την αρχαιότητα και τις ιστορικές ονομασίες των περιοχών της «Ευρωπαϊκής Τουρκίας».
______________________
Εντελώς αυθαίρετη και ανιστόρητη η παραπάνω τοποθέτηση. Σε ποια «παράδοση» αναφέρεται ο συντάκτης; Τη νεότερη «οριοθέτηση» της Μακεδονίας δεν την «ανακάλυψε», καταρχάς, η ευρωπαϊκή διανόηση. Η νεότερη εξερεύνηση της περιοχής ξεκίνησε αρχικά με τους Δυτικούς Ευρωπαίους περιηγητές, οι οποίοι πιθανότατα γνώριζαν τους χάρτες της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας. Δεν υπήρχαν εξάλλου και προγενέστεροι την εποχή εκείνη. Στη νεότερη εποχή, από την εποχή της Αναγέννησης μέχρι και τον 19ο αιώνα ως Μακεδονία απεικονίζεται σε όλους τους χάρτες η ρωμαϊκή Μακεδονία (όπως αυτή ορίζεται στους χάρτες του Κλαύδιου Πτολεμαίου).
Αλήθεια όμως, μπήκε ποτέ κανείς στον κόπο, παρεμπιπτόντως, να αναζητήσει αν π.χ. η πόλη των Σκοπίων (και πρωτεύουσα του ψευδώνυμου σύγχρονου κράτους) ανήκε ποτέ διοικητικά στη ρωμαϊκή Μακεδονία; Επικαλείται κάποιος ως πηγή τον Κλαύδιο Πτολεμαίο όταν δεν έχει καν δει τι λέει το κείμενο της Γεωγραφίας του σπουδαίου Ελληνορωμαίου ιστορικού; Παρουσιάζεται ως πηγή του Παπαρρηγόπουλου ο Πτολεμαίος, όταν οι περιγραφές των δύο συγγραφέων αφορούν σε εντελώς διαφορετική ιστορική περίοδο; (ο Παπαρρηγόπουλος αναφέρεται στην εποχή του Φιλίππου Β΄, ενώ ο Πτολεμαίος αναφέρεται στη ρωμαϊκή εποχή).
Προμετωπίδα παλαιτύπου της έκδοσης του έργου του Κλαύδιου Πτολεμαίου (Βενετία, 1511):
Τα Σκόπια ως μέρος της Δαρδανίας, στη Γεωγραφία του Πτολεμαίου, περιοχή που υπάγεται στην Άνω Μοισία και όχι στη ρωμαϊκή Μακεδονία:
Περιγραφή της Άνω Μοισίας (όπου και η πόλη των Σκοπίων [Scupis], υπαγόμενη στη Δαρδανία):
Η ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής με τις αρχαίες της ονομασίες: Η Δακία (Dacia), η Άνω Μοισία (Mysia Inferior), η Κάτω Μοισία (Mysia Superior) και η Θράκη (Tracia) την εποχή του Πτολεμαίου.
Περιγραφή της ρωμαϊκής Μακεδονίας την εποχή του Πτολεμαίου:
Σύμφωνα με τους χάρτες και την περιγραφή του Κλαύδιου Πτολεμαίου, λοιπόν, τα Σκόπια δεν υπήρξαν ποτέ μέρος της ρωμαϊκής Μακεδονίας, αλλά ανήκαν γεωγραφικά στη Δαρδανία και διοικητικά στην επαρχία της Κάτω Μοισίας. Και αυτό εικονίζεται σε όλους τους νεότερους χάρτες μέχρι και τον 19ο αιώνα ! Εάν κάποιος έχει εντοπίσει χάρτη προγενέστερο του 19ου αιώνα που να εικονίζει τα Σκόπια ως μέρος της Μακεδονίας, πολύ ευχαρίστως να μας τον παρουσιάσει να τον δούμε και εμείς…
Και συνεχίζει το δημοσίευμα λέγοντας:
______________________
Ο Παπαρρηγόπουλος χώρισε επί χάρτου την τότε Μακεδονία σε τρεις ζώνες:
(α) μια «αναμφισβήτως ελληνικήν», ίση με το νοτιότερο μισό της νυν ελληνικής Μακεδονίας,
(β) μια βορειότερη, «αναμφισβήτως αλλοτρίαν του Ελληνισμού», η οποία περιλάμβανε τα 2/3 της ΠΓΔΜ και της σημερινής βουλγαρικής Μακεδονίας, και
(γ) μια ενδιάμεση λωρίδα «αμφισβητουμένη υπό Ελλήνων και Βουλγάρων καθ’ όλον αυτής το πλάτος», οι κάτοικοι της οποίας «είναι εν γένει ειπείν Βουλγαρόφωνοι κατά το πλείστον αυτής μήκος, από Ροδόπης μέχρι των λιμνών Πρέσπης και Αχρίδος».
Επισημαίνει δε ότι, παρά την ύπαρξη τουρκικών, βλαχόφωνων ή αλβανόφωνων νησίδων στη μεσαία ζώνη, «τα στοιχεία ταύτα ουδαμού διακόπτουσι σπουδαίως την συνέχειαν των Βουλγαροφώνων» και πως «ουδαμού ομιλείται η Ελληνική γλώσσα ως μητρική, πλην του Μελενίκου και εν μέρει του Νευροκόπου».
Ο έλεγχος αυτής της μεσαίας ζώνης (κι ενός τμήματος της νότιας) θ’ αποτελέσει την ελληνοβουλγαρική πτυχή του Μακεδονικού κατά τις επόμενες δεκαετίες, ενώ της βόρειας το διακύβευμα της αντίστοιχης βουλγαροσερβικής διαμάχης.
______________________
Σχόλια: Κανείς καταρχάς δεν αμφισβητεί ότι υπάρχει μία ζώνη βορείως των σύγχρονων ελληνικών συνόρων, η οποία γεωγραφικά ανήκει σε αυτό που εμείς οι Έλληνες ονομάζουμε «ιστορική Μακεδονία». Ποια είναι όμως αυτή η ζώνη; Την απάντηση τη δίνουν όχι μόνο οι Έλληνες αλλά και οι ξένοι ιστορικοί:
Όπως φαίνεται στον παραπάνω χάρτη, η «ιστορική Μακεδονία» / «Historical Macedonia» είναι αυτή που εμείς οι Έλληνες αναγνωρίζουμε ως μία και μοναδική Μακεδονία. Η ιστορική βόρεια Μακεδονία δεν αποτελεί ούτε το 50% του σύγχρονου κράτους των Σκοπίων, όπως βλέπουμε. Τα δήθεν όρια της σύγχρονης λεγόμενης «Γεωγραφικής Μακεδονίας», είναι αυθαίρετα και δεν ανταποκρίνονται σε καμία ιστορική πραγματικότητα.
Μια ορθότερη παρουσίαση του παραπάνω χάρτη με τις ιστορικές αρχαίες ονομασίες στην περιοχή που παρουσιάζεται δήθεν ως «Σύγχρονη Μακεδονία» είναι η εξής:
Πρόσθετη απόδειξη της άποψης για την πραγματική ιστορική Μακεδονία και τα γεωγραφικά της όρια είναι και ο εκτιθέμενος σήμερα στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα χάρτης των αρχών του 20ού αιώνα, όπου και ορίζονται τα όρια της Μακεδονίας σε σχέση μάλιστα και με τα υφιστάμενα την εποχή εκείνη οθωμανικά βιλαέτια στην περιοχή της νότιας Βαλκανικής:
Ο ίδιος χάρτης με προσθήκη χρωμάτων στα 6 βιλαέτια και με κίτρινη γραμμή στα όρια των 5 Επαρχιών:
Είναι απολύτως ξεκάθαρο ποια είναι η γεωγραφική περιοχή που θεωρείται από τους Έλληνες ως Μακεδονία. Η ονοματιζόμενη στον χάρτη «Επαρχία Σκοπίων» είναι σαφώς διακριτή από την «Επαρχία Μακεδονίας»
Πέραν της γεωγραφίας, αξίζει επίσης να σημειώσουμε πως το γεγονός ότι ο Παπαρρηγόπουλος κάνει ξεκάθαρα λόγο για «βουλγαρόφωνους» στην περιοχή της Μακεδονίας είναι κάτι το οποίο μένει ασχολίαστο από τους όψιμους αναγνώστες του (οι οποίοι ως γνωστόν είναι και θερμοί υποστηρικτές της ύπαρξης «μακεδονικής γλώσσας»).
______________________
ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΟΥ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ Η ΑΚΡΙΤΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥΣ, ΕΝ ΕΙΔΕΙ «ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ»…
Ερχόμαστε τώρα στο κείμενο της επιστολής που παρουσιάζεται στο άρθρο ως «αποδεικτικό» της ύπαρξης μιας γεωγραφικής Μακεδονίας που ταυτίζεται (;) με τις αντιλήψεις των Σκοπιανών (και όχι μόνο).
______________________
Κύριε Υπουργέ
Διά της από 12 παρελθόντος μηνός υπ’ αριθ. 1854 εμπ[ιστευτικής] υμών επιστολής παρακαλέσατε τον Σύλλογον «να υποστηρίξη ιστορικώς ότι τα παρά των Βουλγάρων εις την Μακεδονίαν αποδιδόμενα όρια δεν είναι της κυρίως Μακεδονίας, αλλ’ άλλα όσον οίον τε συμπίπτοντα προς το μέρος εκείνο της χώρας ταύτης εις το οποίον ο Ελληνισμός δύναται να παρασταθή επικρατών».
Τα υπάρχοντα ιστορικά διδόμενα καθιστώσι δυστυχώς αδύνατον την απόδειξιν του θέματος τούτου, ως δηλούται εκ των συνημμένων υπό στοιχ. Α σημειώσεων. Η κατά πρώτον γνωστή γενομένη Μακεδονία περιωρίζετο εις τα περί Βιτώλια και Γρεβενά πεδία, μη αφικνουμένη μέχρι της θαλάσσης. Η δ’ επί Φιλίππου ηπλώθη διά μιας από του Ολύμπου μέχρι της Μοισίας (ήτοι της Σερβίας και της Βουλγαρίας) και της Ιλλυρίας και Ηπείρου μέχρι της Θράκης και του Αιγαίου Πελάγους. Επειτα, επί της ρωμαϊκής κυριαρχίας, η επαρχία του Ιλλυρικού περιέλαβε την Μακεδονίαν του Φιλίππου και την Θεσσαλίαν. Βραδύτερον δε, εν τη ακμή του μεσαιωνικού ημών κράτους, το όνομα Μακεδονία μετηνάστευσεν από της πατρίδος αυτού εις την Θράκην, περιλαβόν μάλιστα εφ’ ικανόν χρόνον και αυτήν την Βουλγαρίαν. Τελευταίον επί Τουρκοκρατίας το όνομα της Μακεδονίας όλως εξέλιπεν από της διοικητικής διαιρέσεως του Κράτους.
Τα όρια λοιπόν τα οποία οι Βούλγαροι αποδίδουν εις την Μακεδονίαν είναι ουδέν άλλο ή τα όρια της του Φιλίππου Μακεδονίας. Αλλά η αναβίωσις των ορίων τούτων δεν είναι έργον των Βουλγάρων. Μήπως αυτοί ημείς λέγοντες Μακεδονίαν δεν εννοούμεν ό,τι και οι Βούλγαροι; Τούτο δε ουχί σήμερον μόνον, αλλά πρόπαλαι. Οσασδήποτε διοικητικάς μετωνυμίας και αν έλαβε η χώρα αύτη εν διαστήματι δισχιλίων περίπου ετών, το όνομα αυτής και η δοθείσα αυτώ επί Φιλίππου έκτασις περιεσώθη, μετά τινος μικράς μόνον τροπολογίας, εν τη συνειδήσει του Ελληνισμού. Περί τούτων έχομεν απόδειξιν ανατρέχουσαν μέχρι της δεκάτης εβδόμης εκατονταετηρίδος.
Ο ημέτερος Μελέτιος, εν τη Γεωγραφία αυτού, λέγει την Μακεδονίαν οριζομένην προς βορράν υπό της Δαλματίας, της Σερβίας, της Βουλγαρίας και της Θράκης, προς ανατολάς υπό του Αιγαίου Πελάγους, προς μεσημβρίαν υπό της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, προς δυσμάς δε υπό του Ιονίου Πελάγους· ο έστιν περιλαμβάνει εν τη Μακεδονία, εκτός των σήμερον αποδιδομένων αυτή χωρών, και την Αλβανίαν, διότι λέγει αυτήν οριζομένην προς τοις άλλοις υπό της Δαλματίας προς βορράν, υπό της Ηπείρου προς νότον και υπό του Ιονίου Πελάγους προς δυσμάς.
Εκ των ιστορικών τούτων γεγονότων και της σημασίας καθ’ ην υφ’ ημών αυτών γίνεται χρήσις του ονόματος Μακεδονία, καθίσταται πρόδηλον ότι ουδένα έχομεν τρόπον να αποδείξωμεν ως πλάσμα των Βουλγάρων τα υπ’ αυτών εις την χώραν ταύτην αποδιδόμενα όρια και επ’ ουδεμίας ιστορικής βάσεως δυνάμεθα να στηρίξωμεν νέαν της Μακεδονίας οριοθέτησιν επί τω υφ’ υμών υποδεικνυομένω σκοπώ.
Εάν γράφοντες προς το Υπουργείον διηρέσαμεν την Μακεδονίαν εις τρία τμήματα, επράξαμεν τούτο διά να ορίσωμεν πού αυτής ουδεμίαν έχομεν ελπίδα επιτυχίας, πού αναμφισβήτως πλεονεκτούμεν και πού ανταγωνιζόμεθα προς τους Βουλγάρους μετά τινος πιθανότητος ότι θέλομεν κατισχύση, αν όχι καθ’ ολοκληρίαν, τουλάχιστον εφ’ ικανόν μέρος. Νέον όμως γεωγραφικόν όρον, οίον προτείνει ο κύριος Γεννάδης, ούτε ότε συνετάσσομεν τον Πίνακα των Ελληνικών χωρών, εδημιουργήσαμεν, ούτε νυν ηθέλομεν συμβουλεύση πλασθή, διά τον απλούστατον λόγον ότι ουδείς ήθελε αποδεχθή αυτόν· ούτε οι Βούλγαροι, οις και δεν συμφέρει, ούτε οι Οθωμανοί, οίτινες κανενός είδους Μακεδονίαν δεν γνωρίζουσιν ή τουλάχιστον δεν αναγνωρίζουσιν· ούτε ίσως αυτοί οι φίλα ημίν φρονούντες, αφού είναι βέβαιον ότι και ημείς αυτοί ελέγομεν άχρι τούδε Μακεδονίαν ό,τι και οι Βούλγαροι.
Πολύ σπουδαιότερον και πρακτικώτερον δυνάμεθα να ωφεληθώμεν εκ των υπό στοιχ. Β συνημμένων σημειώσεων αίτινες συνετάχθησαν επί τη βάσει της προφορικής ημών διαλέξεως ότε επ’ εσχάτων έλαβον την τιμήν να σας ίδω εν τω υπουργείω.
Μετά βαθέος σεβασμού
Ο Πρόεδρος
Κ. Παπαρρηγόπουλος
______________________
Γράφει ο Παπαρρηγόπουλος ότι η Μακεδονία επί Φιλίππου «ηπλώθη διά μιας από του Ολύμπου μέχρι της Μοισίας (ήτοι της Σερβίας και της Βουλγαρίας) και της Ιλλυρίας και Ηπείρου μέχρι της Θράκης και του Αιγαίου Πελάγους». Είναι ορθό αυτό που γράφει εδώ ο Παπαρρηγόπουλος. Ποια ήταν τα όρια του μακεδονικού βασιλείου την εποχή του Φιλίππου; Τα είδαμε και προηγουμένως αυτά στον χάρτη: με γαλάζιο χρώμα είναι η επικράτεια του βασιλείου του Φιλίππου την εποχή του θανάτου του, 336 π.Χ., και με κίτρινο οι εξαρτημένες από τη Μακεδονία περιοχές (Ήπειρος, Παιονία και Θράκη):
Ερώτηση: εκτείνεται το 336 π.Χ. το βασίλειο της αρχαίας Μακεδονίας «μέχρι της Μοισίας», όπως λέει ο Παπαρρηγόπουλος; Η απάντηση είναι: ΟΧΙ. Ο Παπαρρηγόπουλος είναι βέβαιο ότι δεν έχει σαφή εικόνα των πραγματικών ορίων του μακεδονικού βασιλείου την εποχή του Φιλίππου. Και αυτό είναι σαφές και από το κείμενο της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους, όπου, όπως είδαμε στα προηγούμενα, γράφει ότι «Ἡ ἀρχαία λοιπὸν Μακεδονία ἔκειτο πρὸς ἀνατολὰς τοῦ Σκάρδου». Η αρχαία Μακεδονία δεν έφτασε στην εποχή του Φιλίππου προς βορρά μέχρι το όρος Σκάρδος. Οι περιοχές που ήλεγχε το μακεδονικό Βασίλειο έξω από την κατεξοχήν επικράτειά του, δεν είναι Μακεδονία στην αρχαιότητα, είναι χώρες ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΕΣ από τη Μακεδονία («dependent terittories» όπως γράφει και ο επάνω χάρτης), μεταξύ των οποίων και η Παιονία, όπου βρισκόταν και το όρος Σκάρδος. Εάν θεωρήσουμε ότι είναι Μακεδονία ολόκληρη η Παιονία, τότε πρέπει να θεωρήσουμε ότι είναι Μακεδονία και ολόκληρη η Θράκη την εποχή του Φιλίππου. Και τότε θα πρέπει να είναι Μακεδονία και ολόκληρη η αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη συνέχεια. Φυσικά κανένας δεν μπορεί να το υποστηρίξει αυτό. Η Μακεδονία την εποχή του Φιλίππου, στην οποία αναφέρεται και ο Παπαρρηγόπουλος, έχει συγκεκριμένα γεωγραφικά όρια και επεκτείνεται ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΣ διαδοχικά τις γύρω από αυτήν περιοχές.
Στη συνέχεια η επιστολή του Παπαρρηγόπουλου γράφει:
«Τα όρια λοιπόν τα οποία οι Βούλγαροι αποδίδουν εις την Μακεδονίαν είναι ουδέν άλλο ή τα όρια της του Φιλίππου Μακεδονίας».
Ποια είναι άραγε τα όρια που αποδίδουν εις την Μακεδονίαν οι Βούλγαροι το 1885; Ο πρώτος γνωστός βουλγαρικός χάρτης που εικονίζει τα -κατά Βουλγάρους- όρια της Μακεδονίας είναι ο χάρτης του Βούλγαρου εθνογράφου Βασίλ Κάντσεφ, ο οποίος όμως συντάχθηκε το 1900. Η επιστολή του Παπαρρηγόπουλου έχει γραφτεί 15 χρόνια πριν από την έκδοση του χάρτη αυτού. Δεν είναι γνωστός σήμερα κάποιος προγενέστερος χάρτης (βουλγαρικής προέλευσης) που να εικονίζει όρια της Μακεδονίας (σύμφωνα πάντα με τις βουλγαρικές αντιλήψεις). Σε ποια «όρια» ακριβώς αναφέρεται ο Παπαρρηγόπουλος; Αυτό είναι άγνωστο σε εμάς και οπωσδήποτε και στον συντάκτη του άρθρου, καθώς δεν εμφανίζεται κανένας επισυναπτόμενος χάρτης στο δημοσίευμα.
Ο βουλγαρικός χάρτης του Βασίλ Κάντσοφ, που δημοσιεύτηκε, όπως είπαμε, το 1900, είναι ο ακόλουθος:
Αυτά είναι, λοιπόν, το 1900, τα -κατά Βουλγάρους- γεωγραφικά όρια της «Μακεδονίας». Προγενέστερο βουλγαρικό χάρτη δεν γνωρίζουμε. Εάν γνωρίζει κάποιος, ας μας τον δείξει. Ερώτηση: είναι αυτά τα όρια, που βλέπουμε στον χάρτη του Κάντσεφ, «ουδέν άλλο ή τα όρια της του Φιλίππου Μακεδονίας», όπως λέει ο Παπαρρηγόπουλος; Ασφαλώς και όχι. Τι συμβαίνει λοιπόν; Δύο τινά: ο Παπαρρηγόπουλος πιθανότατα δεν γνωρίζει λεπτομερώς τις βουλγαρικές γεωγραφικές αντιλήψεις περί Μακεδονίας (αυτές δημοσιεύονται άλλωστε μετά τον θάνατό του), και οπωσδήποτε συγχέει τα γεωγραφικά όρια του αρχαίου μακεδονικού βασιλείου του Φιλίππου α) είτε με τα όρια της ευρύτερης περιοχής που ήταν υπό μακεδονικό έλεγχο την εποχή του Φιλίππου, β) είτε με τα όρια της αρχαίας ρωμαϊκής Μακεδονίας. Άλλη λογική ερμηνεία δεν υπάρχει. Η σύγκριση των σχετικών χαρτών δεν αφήνει περιθώρια άλλων προτάσεων.
Άγνωστο επίσης παραμένει, από τα στοιχεία που παρουσιάζει το δημοσίευμα, ποια ήταν εν τέλει, την εποχή της σύνταξης της επιστολής, αυτά τα τρία τμήματα, που διηρέσαμεν την Μακεδονίαν γράφοντες προς το Υπουργείον. Δεν επισυνάπτεται κάποιος χάρτης στο δημοσίευμα και δεν μπορούμε να κρίνουμε για ποιο έδαφος ακριβώς γίνεται λόγος και ποιες είναι αυτές οι τρεις ζώνες επακριβώς. Εξάλλου, η ιστορική Μακεδονία σαφώς και εκτείνεται πέραν των σύγχρονων ελληνικών συνόρων, όπως προαναφέραμε:
Όπως είδαμε σε αυτή τη σύντομη ανάλυση, ακόμα και οι μέγιστοι ιστορικοί ενδέχεται να είχαν ενίοτε στρεβλή ή συγκεχυμένη εικόνα των ιστορικών δεδομένων. Εν προκειμένω όμως δεν εκφράστηκε καμία κριτική από το αποπροσανατολιστικό δημοσίευμα της ΕΦΣΥΝ στα γραφόμενα του εθνικού μας ιστορικού. Το κείμενό του ήταν απολύτως «βολικό» εν έτει 2018 για να εξυπηρετήσει μια ανθελληνική και ανιστόρητη πολιτική προπαγάνδα, προς όφελος γνωστού γειτονικού λαού. Περιττό να πούμε, βεβαίως, ότι σε ό,τι αφορά τους εκεί «εθνικούς μύθους», οι όψιμοι αναγνώστες του Παπαρρηγόπουλου δεν μπαίνουν στον κόπο ΠΟΤΕ ούτε καν να τους αναφέρουν, πόσο μάλλον και να τους αποδομήσουν. Η εργασία αυτή, εξάλλου, αφορά μόνο την ελληνική «εθνική» ιστοριογραφία…