Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.
30 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1922 Η ΣΜΥΡΝΗ Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙΓΕΤΑΙ….
. . Οι πρόσφυγες δεν επιτρέπεται να επιβιβασθούν. . .
Κανείς δεν ήξερε το πιο μεγάλο κακό που ερχόταν…..
Την μεγάλη φωτιά… Η Σμύρνη βυθισμένη ολοκληρωτικά στο χάος…
Το μακελειό δεν περιοριζόταν μόνο στην αρμένικη συνοικία, αλλά σε ολόκληρη την πόλη και τα προάστια, με εξαίρεση την τουρκική συνοικία. Ο Άγγλος εφημέριος Τσαρλς Ντόμπσον τόλμησε να περιδιαβεί την πόλη για να καταγράψει την κατάσταση: Έπεφταν διαρκώς τυχαίοι πυροβολισμοί στα σοκάκια, και ακολουθούσαν ουρλιαχτά και πανικόβλητα τρεχαλητά.
«Παντού γίνονταν λεηλασίες και βιασμοί. Υπήρχαν πτώματα στις εισόδους των σπιτιών και στα σοκάκια κάθε γειτονιάς… Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση μια μεγάλη ομάδα από γυναίκες και μωρά όπως και ένα μικρό κορίτσι, σχεδόν γυμνό, που είχε πυροβοληθεί στο στήθος… Οι Τούρκοι λεηλατούσαν τα πάντα. Ένας άνδρας είχε πυροβοληθεί και στους δύο μηρούς, και τα ουρλιαχτά του άφηναν ασυγκίνητους τους έντρομους ανθρώπους» [Μίλτον: 2008, σ. 231-2].
Από τους 5.000 χιλιάδες περίπου Αρμένιους που είχαν καταφύγει στον μητροπολιτικό ναό και στην Επισκοπή τους, οι περισσότεροι σφαγιάστηκαν στην προσπάθειά τους να διαφύγουν.
«Χιλιάδες χριστιανοί είχαν στριμωχτεί στους τοίχους της προκυμαίας, αναζητώντας κάποιο πλεούμενο για να τους μεταφέρει σε κάποιο από τα ξένα πλοία που βρίσκονταν στον κόλπο. Η αναζήτησή τους όμως άκαρπη. Οι ψαρόβαρκες των ντόπιων βρίσκονταν σε κοντινά ελληνικά νησιά και τα ξένα σκάφη είχαν αυστηρές εντολές να μην δέχονται Έλληνες ή Αρμένιους» [Μίλτον: 2008, σ. 326]. Η φυγή από τη Σμύρνη για όποιον δεν ήταν υπήκοος ξένων κρατών ήταν πλέον αδύνατη. Τα τελευταία ελληνικά πλοία είχαν αποπλεύσει πριν από τρεις ημέρες και 500.000 Έλληνες και Αρμένιοι βρέθηκαν εγκλωβισμένοι σε παγίδα θανάτου. Κάποιες υπερφορτωμένες βάρκες πλησιάζουν τα συμμαχικά πλοία, αλλά οι διαταγές ήταν ρητές . . . . .
“Οι πρόσφυγες δεν επιτρέπεται να επιβιβασθούν”
«Επί πολλές ημέρες, σημάδια στην αρμενική συνοικία έδειχναν ότι οι Τούρκοι προετοίμαζαν την πυρπόληση της. Σήμερα είδα με τα μάτια μου τους Τούρκους να μεταφέρουν βόμβες, μπαρούτι, κηροζίνη και όλα τα απαραίτητα για να βάλουν φωτιές με κάρα εδώ και εκεί, μέσα από τους δρόμους», έγραφε στο ημερολόγιο του ο αιδεσιμότατος Αβραάμ Χαρτουνιάν. «Κρατημένες από τα χέρια, στριφογυρίζοντας μέσα στους φλεγόμενους δρόμους, οι οικογένειες των Αρμενίων βγήκαν τελικά στην προκυμαία. Τι σκηνή κόλασης! Η προκυμαία ξεχείλιζε από ανθρώπους από τη μία άκρη ως την άλλη. Εξαντλημένοι, νικημένοι χλωμοί, τρομοκρατημένοι, απελπισμένοι. Η θάλασσα από τη μία μεριά, οι φλόγες από την άλλη. Η φωτιά είχε εξαπλωθεί τόσο γρήγορα και είχε γίνει τόσο ορμητική που κατάπινε τα πάντα στο πέρασμα της και προχωρούσε βρυχώμενη. Σε λίγη ώρα τα υπέροχα κτίρια στην προκυμαία θα λαμπάδιαζαν…»
Έσταζε αίμα το γιαταγάνι…
«Όλα τα σπίτια που μπήκα, είδα πτώματα», είχε πει ο λοχίας Τσορμπατζής. «Σε ένα σπίτι, ακολούθησα μία ματωμένη γραμμή που με οδήγησε σε ένα ντουλάπι. Η περιέργεια μου, με έκανε να ανοίξω αυτό το ντουλάπι και μου σηκώθηκαν οι τρίχες. Μέσα βρισκόταν το γυμνό σώμα ενός κοριτσιού με τα στήθη κομμένα! Σε ένα άλλο σπίτι, ένα κορίτσι κρεμόταν από μία λεμονιά στην αυλή. Υπήρχαν ένα σωρό οπλισμένοι στρατιώτες που κυκλοφορούσαν. Ένας από αυτούς μπήκε εκεί που κρυβόταν μία αρμενική οικογένεια και τους έσφαξε όλους. Όταν βγήκε έξω, το γιαταγάνι του έσταζε αίμα. Το καθάρισε πάνω στις μπότες και τις περικνημίδες του.
Σε ένα δρόμο είδα έναν άνδρα περίπου 45 ή 50 χρονών. Οι Τούρκοι τον είχαν τυφλώσει, του είχαν κόψει τη μύτη και τον είχαν αφήσει στους δρόμους. Φώναζε στα Τουρκικά: Δεν υπάρχει κανείς χριστιανός να με πυροβολήσει για να μην καώ στη φωτιά;».
Τις επόμενες ημέρες η προσφυγική κρίση απλώθηκε σαν καταιγίδα· μιαν συμφορά τύλιξε τη Σμύρνη. Οι γέροι, οι νέοι, οι άρρωστοι, όλοι ήταν παγιδευμένοι ανάμεσα στη φονική φωτιά και τη θάλασσα. Στο μεταξύ, οι τουρκικές δυνάμεις επιδίδονταν σε κτηνωδίες υπό το «ουδέτερο» βλέμμα των Συμμάχων. Και η καταστροφή μόλις είχε αρχίσει…
Κάποιοι “γνωστοί άγνωστοι”, σχεδόν έναν αιώνα μετά χωρίς καμία ντροπή, τόλμησαν να μιλήσουν για «συνωστισμό» και «ειρηνική συνύπαρξη», προσβάλλοντας όχι μόνο τη μνήμη των νεκρών αλλά και την ίδια την ιστορική αλήθεια. Η Σμύρνη δεν «συνωστίστηκε» μαρτύρησε μέσα στις φλόγες, στο αίμα και στον ξεριζωμό. Δεν υπήρξε ειρηνική συνύπαρξη, αλλά συστηματικοί διωγμοί, γενοκτονίες και βία που ξερίζωσαν έναν λαό από τις πανάρχαιες εστίες του. Η ιστορία δεν παραχαράσσεται για να εξυπηρετήσει ιδεολογίες οι κραυγές των παιδιών, οι στάχτες των εκκλησιών και τα δάκρυα των προσφύγων είναι οι μόνοι μάρτυρες που χρειάζονται. Και αυτοί θα φωνάζουν αιώνια ότι η Σμύρνη δεν χάθηκε από «συνωστισμό», αλλά από φωτιά, σφαγή και προδοσία.
Καταλήγοντας μέσα στις στάχτες της Σμύρνης χάθηκε ένας πολιτισμός αιώνων, η καρδιά του μικρασιατικού ελληνισμού που έσμιγε Ανατολή και Δύση. Οι κραυγές των αμάχων πνίγηκαν μέσα στη σιωπή των συμμαχικών στόλων, που με σκληρή αδιαφορία τήρησαν εντολές να μη σώσουν εκείνους που θεωρούνταν «σύμμαχοι». Η φωτιά κατέκαψε τα σπίτια, τα σχολεία, τις εκκλησιές, τις ζωές, αφήνοντας πίσω μονάχα θρήνο και ερείπια. Από τον όλεθρο ξεκίνησε η προσφυγιά, όχι προς ξένη γη αλλά προς την μητέρα Ελλάδα, όπου οι ρίζες ξαναφύτεψαν τον πόνο και τον μόχθο σε νέα θεμέλια. Η Σμύρνη κάηκε, όμως η μνήμη της παραμένει φάρος που μας θυμίζει ότι η εγκατάλειψη από τους ισχυρούς αλλά και οι εσωτερικές έριδες πληγώνουν, μα η ψυχή ενός λαού δεν υποτάσσεται και δεν σβήνει ποτέ.
