Monday 14 August 2023
Αντίβαρο
1830-Απελευθέρωση-Βαλκανικοί Κωνσταντίνος Χολέβας Πολυτονικό

Το πνευματικό υπόβαθρο του Παύλου Μελά

Κωνσταντῖνος Χολέβας, Πολιτικός Ἐπιστήμων

Ὁ θάνατος τοῦ παλληκαριοῦ συνέβη στίς 13 Ὀκτωβρίου 1904 στό χωριό Στάτιτσα τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας. Πρόκειται γιά τό σημερινό χωριό Μελᾶς τοῦ Νομοῦ Καστοριᾶς. Ὁ ἀνθυποοχαγός τοῦ Ἑλληνικοῦ Πυροβολικοῦ Παῦλος Μελᾶς, εὑρισκόμενος σέ μυστική ἀποστολή στήν τουρκοκρατούμενη Μακεδονία ἔπεσε νεκρός ἀπό βόλι τουρκικῆς περιπόλου. Ἦταν ἡ τρίτη εἴσοδός του ἀπό τήν ἐλεύθερη Ἑλλάδα στή Μακεδονία γιά νά βοηθήσει τούς ἐντοπίους Ἕλληνες νά ἀντιμετωπίσουν τήν ἐκκλησιαστική προπαγάνδα καί τήν ἔνοπλη βία τοῦ βουλγαρικοῦ ἐθνικισμοῦ. Εἶχε πάρει τό ψευδύνυμο Καπετάν Μϊκης Ζέζας γιά νά μήν μάθουν Τοῦρκοι καί Βούλγαροι ὅτι Ἕλληνες ἀξιωματικοί ἡγοῦνται ἐνόπλων σωμάτων ἔξω ἀπό τά σύνορα τῆς μικρῆς τότε Ἑλλάδος. Ὁ θάνατός του ἔγινε τραγοῦδι, θρῆνος καί θρύλος. Ὁ Ἑλληνισμός ἀφυπνίσθηκε. Οἱ διστακτικοί γραφειοκράτες τῶν Ἀθηνῶν ἀναγκάσθηκαν νά δραστηριοποιηθοῦν. Ἡ τελική φάση τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος ξεκινοῦσε καί ἔτσι τέθηκαν τά θεμέλια γιά τήν ὁριστική ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας τό 1912-13.

Ποιές ἀρχές καί ἀξίες καθοδηγοῦσαν αὐτήν τήν
ἡρωική μορφή; Ποιό κίνητρο ὤθησε τόν νεαρό ἀξιωματικό νά ἀφήσει τά σαλόνια τῶν Ἀθηνῶν, τούς πλουσίους συγγενεῖς του, τή γυναῖκα του Ναταλία Δραγούμη καί τά δύο παιδιά του, τόν Μίκη καί τήν Ζωή , γιά νά βρεθεῖ στά χιόνια καί τίς λάσπες τῆς Μακεδονίας πολεμῶντας κατά δύο ἀντιπάλων; Ἀπό τά κείμενα καί τή σύντομη ζωή του ἀντλοῦμε διδάγματα καί πρότυπα, ἀπολύτως ἀπαραίτητα στή σημερινή ὑλιστική καί ἀντιηρωική ἐποχή μας.

Α) Ὁ Παῦλος πίστευε στόν Θεό καί βίωνε τήν ἑλληνορθόδοξη παράδοση. Κατά τόν ἑλληνοτουρκικό πόλεμο τοῦ 1897 στίς 6 Ἀπριλίου γράφει ἀπό τό μέτωπο στή γυναῖκα του Ναταλία (Νάτα): «Ἀλλ’ εἶμαι βέβαιος ὅτι μέ τήν θέλησιν τοῦ Θεοῦ θά πᾶν ὅλα καλά. Εἰπέ εἰς τήν μητέρα μου ὅτι μετέλαβα καί ὅτι ἡ συνείδησίς μου εἶναι ἥσυχη. Τί τά θέλεις; Ἡ θρησκεία μᾶς δίδει πολλήν παρηγορίαν καί θάρρος. Ἄλλως τε χάρις εἰς αὐτήν ἐλυτρώθη καί θά λυτρωθῆ καθ’ ὁλοκληρίαν ὁ τόπος μας»(1)

Κάι στίς 28.8.1904, ἑνάμισυ μῆνα πρό τοῦ ἡρωικοῦ θανάτου του γράφει πάλι στή γυναῖκα του ἀπό τό Μακροβοῦνι τῶν Γρεβενῶν. «… Ἀκούσαμε τόν ἑσπερινόν πρῶτα καί κατόπιν μᾶς μετέλαβεν ὁ γέρων χωρικός ἱερεύς τῆς μονῆς. Οὐδέποτε μέ τόσην κατάνυξιν μετέλαβα. Ὁ νοῦς μου διαρκῶς ἐστρέφετο πρός Ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος χάριν ἡμῶν καί τῆς θείας θρησκείας Του ὑπέστη τό μαρτύριον. Τό μέγεθος τῆς θυσίας Του, τό μέγεθς τῆς ἀποστολῆς Του μ’ ἔκαμναν νά αἰσθάνωμαι πόσον μικροί καί πόσον μακράν Αὐτοῦ εὑρισκόμεθα, ἀλλά καί συγχρόνως μ’ ἐνεθάρρυναν. Πάντοτε Τόν ἐλατρευσα διά τήν θρησκείαν Του καί Τόν ἐθαύμασα διά τήν θυσίαν Του. Ἐλπίζω νά μᾶς βοηθήση. Αἰσθάνομαι τώρα ἰσχυρός, γενναῖος καί καλύτερος. Ἕτοιμος διά νά κάμω τά πάντα». (2)

Β) Ἡ Ἰδέα. Ὄχι μόνον ὁ παῦλος, ἀλλά σύσσωμος ὁ Ἑλληνισμός τήν ἐποχή ἐκείνη συνεκλονίζετο ἀπό τήν Μεγάλή Ἰδέα. Νά ἐλευθερωθοῦν ὅλοι οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες πού εἶχαν μείνει ἐκτός ἑλληνικῶν συνόρων μετά τήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση. Τά ἔθνη χρειάζονται μεγάλες Ἰδέες γιά νά ξεφύγουν ἀπό τή μιζέρια, τήν κατάθλιψη καί τήν τύρβη τῶν μικροσυμφερόντων καί τῶν μικροκομματισμῶν. Ἡ Ἰδέα φλόγιζε τόν Παῦλο. Τοῦ τήν εἶχε καλλιεργήσι ὁ Ἠπειρώτης πατέρας του, ὁ ὁποῖος πλούτισε στή Μασσαλία καί ἔγινε ἀργότερα Δήμαρχος Ἀθηναίων. Τοῦ τήν ἐνίσχυσε ὁ πεθερός του Στέφανος Δραγούμγης μέ ρίζες ἀπό τό Βογατσικό τῆς Καστοριᾶς καί ὁ γυναικάδελφός του Ἴων Δραγούμης, ὁ σπουδαῖος λόγιος καί διπλωμάτης , πού δολοφονήθηκε ἀπό ἑλληνικό χέρι στή διάρκεια τοῦ Ἐθνικοῦ Διχασμοῦ (1920).

Ἡ Ἰδέα τονώθηκε καί καλλιεργήθηκε ἀπό τά σχολεῖα, τούς ἱστοριογράφους, τό Πανεπιστήμιο, τόν Τύπο καί πρωτίστως ἀπό τούς μεγάλους ποιητές καί πεζογράφους τῆς ἐποχῆς. Ἡ ἑλληνική διανόηση, τότε τοὐλάχιστον, στάθηκε στό ὕψος της. Κορυφαῖος ἐκπρόσωπός της ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς, ὁ ὁποῖος μέ τά ἐπικά ποιήματά του δίδαξε τήν διαχρονική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί προετοίμασε τίς ἐθνικές ἐπιτυχίες τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος (1904-1908) καί τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων.

Σήμερα ζοῦμε ὠς Ἔθνος καί ὡς λαός μία πολύπλευρη κρίση οἰκονομική, ἠθική, πνευματική. Πιστεύω ὅτι αὐτό πού μᾶς λείπει γιά νά ξαναβροῦμε «τά φτερά τά πρωτινά μας τά μεγάλα» (Κ. Παλαμᾶς) εἶναι μία νέα Μεγάλη Ἰδέα. Αὐτήν τήν φορά δέν θά ἔχει ἐδαφικό, ἀλλά πνευματικό περιεχόμενο. Θά βασίζεται στήν παιδεία, στόν Πολιτισμό, στήν οἰκουμενικότητα τῆς Ἀρχαιοελληνικῆς γραμματείας καί τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἄν θέλουμε νά γεννᾶ αὐτόςὁ τόπος ἀνθρώπους μέ ἦθος καί ἡρωισμό σέ εἰρηνικές καί -ἄν χρειασθεῖ- σέ μή εἰρηνικές περιόδους.

Γ) Τό πνεῦμα αὐτοθυσίας. Ὁ Παῦλος ἐνσάρκωσε αὐτό πού ἔγραψε ἁπλοϊκά, ἀλλά γλαφυρά ὁ Μακρυγιάννης, δηλαδή νά θέτουμε τό «ἐμεῖς» πάνω ἀπό τό «ἐγώ» . Τό οἰκογενειακό του περιβάλλον τόν δίδαξε ὅτι ἔχει ὑποχρεώσεις ἀπέναντι στήν Ἱστορία, στήν πατρίδα, στούς ἀλύτρωτους Ἕλληνες. Ἡ παιδεία τῆς ἐποχῆς ἐκείνης μιλοῦσε γιά ἥρωες, ἐθνομάρτυρες καί νεομάρτυρες. Καλλιεργοῦσε ἀρχές καί ἀξίες, προέβαλλε πρότυπα. Ἡ κοινωνία δέν ἀποτελεῖτο ἀπό ἁγίους, ἀλλά ἡ πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων προσπαθοῦσαν νά βάλουν βαθειά μέσα στήν καρδιά τους τήν αἴσθηση τῆς εὐθύνης καί τήν ἀνάγκη μιᾶς νέας πανεθνικῆς προσπάθειας, ἡ ὁποία θά ξέπλενε τό ἄγος τῆς ἥττας τοῦ 1897. Ἡ πτώχευση τοῦ 1893 και ἡ ἐπιβολή τοῦ Διεθνοῦς Οἰκονομικοῦ Ἐλέγχου τό 1898 φιλοτίμησε τόν μέσο Ἕλληνα καί ὁδήγησε τό Ἔθνος σέ ἀνασύνταξη δυνάμεων καί γόνιμη περισυλλογή. Ὁ Παῦλος διδάχθηκε ἀπό τά πρῶτα του βήματα μέχρι καί τήν Σχολή Εὐελπίδων νά δίνει τά πάντα γιά τόν Ἑλληνισμό. Ὀργανώθηκε σέ σωματεῖα καί Μακεδονικά Κομιτᾶτα πού ὑποστήριζαν τόν ἀγῶνα τῶν ἐντοπίων Ἑλλήνων τῆς Μακεδονίας. Προσφέρθηκε ἐθελοντικά νά μετάσχει στήν ἀποστολή Ἑλήνων ἀξιωματικῶν ἔξω ἀπό τά σύνορα στήν τουρκοκρατούμενη Μακεδονία. Τά ἔδωσε ὅλα. Τήν φλογερή πίστη του, τίς γνώσεις του, τά ἡγετικά του προσόντα, τή ζωή του. Τοῦ ὀφείλουμε πολλά. Κι ὅμως σήμερα κινδυνεύουμε νά τόν ξεχάσουμε!

Ἔγραψε ὁ Ἴων Δραγούμης στό θρηνητικό συναξάρι του γιά τόν ἀγαπημένο συγγενῆ καί συναγωνοστή του Παῦλο: «Δέν εἶναι ἄσχημος ὁ θάνατος ὅταν ἐκεῖνος πού παίρνει εἶναι παλληκάρι. Καί τοῦ παλληκαριοῦ δέν φαντάζει μόνον ὁ θάνατος. Ἡ ὕπαρξή του νά γνωσθῆ μονάχα καί χαρά, χαρά ἄφραστη, κρυσταλλένια, διάφανη, ὑψώνει τή ψυχή ἐκείνων πού ἀκράτητοι φωνάζουν:

-Εὖγε στό παλληκάρι!

Χώρια ἀπό τίς κρίσεις αὐτές κάι τά συναισθήματα, οἱ Μακεδόνες, οἱ ὑπόδουλοι ὅλοι, τόν λατρεύουν. Στή Μακεδονία δέν πέθανε, παρά ζῆ καί βασιλεύει. Ἕνα κοριτσάκι στή Βέρροια πού τό ρώτησαν ποιός εἶναι ὁ βασιλιᾶς τῶν Ἑλλήνων, ἀποκρίθηκε χωρίς δισταγμό:

-Ὁ Παῦλος ὁ Μελᾶς». (3)

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1)

Ναταλίας Μελᾶ, «Παῦλος Μελᾶς», ἐκδ. Δωδώνη, Ἀθήνα –Γιάννενα 1992, σελ. 97.
(2)

Ὅπως ἀνωτέρω, σελ. 331.
(3)

Ἴωνος Δραγούμη (Ἴδα), Μαρτύρων καί Ἡρώων Αἶμα, ἐκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 140 -141.

Κ.Χ. ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011

5 comments

Γεώργιος Ἰακ. Γεωργάνας 5 November 2011 at 07:57

Γιατί ἔπιασε τόσο τόπο ἡ προπαγάνδα γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἀνεξαρτησία τῶν Βουλγαροφώνων; Μᾶλλον γιατὶ οἱ Ἑλληνόφωνοι κληρικοὶ δὲν ἔπειθαν ἀπολύτως ὅτι ὠφελοῦσαν τὸ ποίμνιό τους. Καὶ διότι καὶ ἡ ἐπίδοση τοῦ ἑλλαδικοῦ βασιλείου ὡς κράτους δὲν ἦταν ἀκριβῶς καλύτερη ἀπὸ τὴν ἐπίδοση τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας Εὐτυχῶς ὑπῆρχε καὶ ὁ ἀπόδημος Ἑλληνισμὸς, γόνος τοῦ ὁποίου ἦταν καὶ ὁ Παῦλος Μελᾶς. Καὶ τὴν χρηματοδότηση τοῦ Ἀγῶνος αὐτοὶ τὴν ἀνέλαβαν, διότι τὸ κράτος ἦταν τότε ὑπό Διεθνῆ Οἰκονομικὸ Ἔλεγχο. Δέν φθάνουν, λοιπόν, τὰ παχειὰ λόγια γιὰ τὶς Ἐλληνορθόδοξες ἀξίες καὶ παραδόσεις καὶ ὁ λιβανωτός πρὸς αὐτές. Αὐτὸς εἶναι ὁ πατριωτισμὸς τῆς «ἀκωκῆς τῆς γραφῖδος καὶ τοῦ ἄκρου τῆς γλώσσης». Γίνεται καὶ ζημία ἀπὸ τὴν διαρκῆ ἐπανάληψη τῶν ἰδίων τετριμμένων συνθημάτων. Ἔργα, δουλειά, αὐτὴ εἶναι ἡ πραγματικὴ τιμὴ στοὺς ἥρωές μας. Αὐτὸ ποὺ ἔκαναν καὶ οἱ ἴδιοι.

Reply
Δημήτριος Χατζηνικολάου 6 November 2011 at 10:41

Υπέροχο κείμενο! Όχι μόνο δεν κάνουν ζημία τέτοια κείμενα, όπως γράφει ο προηγούμενος σχολιαστής (Γ.Ι.Γ.), ο οποίος με θαυμαστή συνέπεια σε κάθε ευκαιρία κατακρίνει και διαστρέφει τον Ελληνορθόδοξο λόγο, αλλά είναι και απολύτως απαραίτητα, προκειμένου το Έθνος μας να διατηρήσει υγιή πρότυπα. Ο κ. Γ.Ι.Γ. γράφει: “Δέν φθάνουν, λοιπόν, τὰ παχειὰ λόγια γιὰ τὶς Ἐλληνορθόδοξες ἀξίες καὶ παραδόσεις καὶ ὁ λιβανωτός πρὸς αὐτές. Αὐτὸς εἶναι ὁ πατριωτισμὸς τῆς «ἀκωκῆς τῆς γραφῖδος καὶ τοῦ ἄκρου τῆς γλώσσης». Γίνεται καὶ ζημία ἀπὸ τὴν διαρκῆ ἐπανάληψη τῶν ἰδίων τετριμμένων συνθημάτων. Ἔργα, δουλειά, αὐτὴ εἶναι ἡ πραγματικὴ τιμὴ στοὺς ἥρωές μας. Αὐτὸ ποὺ ἔκαναν καὶ οἱ ἴδιοι.” Η κριτική αυτή θα ήταν δίκαιη αν αυτοί που έγραφαν τα ωραία αυτά λόγια ήταν αποδεδειγμένοι τεμπέληδες. Όταν όμως αυτό δεν συμβαίνει, και εξ όσων γνωρίζω, ο κ. Κ. Χολέβας εργάζεται σκληρά, τότε η ως άνω κριτική είναι φθονερή και κακοπροαίρετη και έχει ως σκοπό να φιμώσει και τους ολίγους πλέον που διδάσκουν τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία, ιδανικά που ο κ. Γ.Ι.Γ. χαρακτηρίζει ως “συνθήματα.” Συνεπώς, οι διάφοροι Γ.Ι.Γ., οι οποίοι δυστυχώς ολοένα πληθαίνουν, είναι με το μέρος του εχθρού των Ελληνορθοδόξων αξιών.

Reply
Γεώργιος Ἰακ. Γεωργάνας 6 November 2011 at 12:05

Ἀγαπητὲ κύριε Χατζηνικολάου,
Εἶναι φανερὸ ποιὸς ἐκ τῶν δύο μας ἐμφορεῖται άπὸ τὶς Ἑλληνορθόδοξες ἀξίες. Καὶ μόνον τὸ ἐριστικὸ ὕφος καὶ οἱ προσωπικοὶ χαρακτηρισμοί μαρτυρᾶ βαθειὰ ποιὸς εἶναι Ὀρθόδοξος καὶ Ἕλληνας καὶ ποιὸς ἁπλῶς προσπαθεὶ νὰ μεταμφιέσει τὴν ἀνασφάλειά του σὲ σταθερά, δῆθεν, πεποίθηση. Φανερὸ στὸν καθ’ ἕνα ἐκτὸς κι ἅν εἶναι προτεστάντης, ὁ ὁποῖος, ἐπειδὴ εἶπε μία κακοδοξία, ἐπιμένει νὰ σωρεύει κι ἄλλες πάνω σ’ αὐτὴν γιὰ νὰ μὴν παραδεχθεῖ ὅτι εἶπε τὴν ἀρχική. Ἡ λασπολογία εἶναι θεμιτή, ἴσως, στην πολιτική. Στὰ ἱερὰ καὶ τὰ ὅσια τῆς πίστεως καὶ τῆς πατρίδος ἡ λάσπη δὲν κολλᾶ. Μὴν προσπαθεῖτε, λοιπόν, ματαίως.
Ἐπὶ τῆς οὐσίας, ὀ κύριος Χολέβας καλὸ θὰ ἦταν νὰ γράφει καὶ νὰ μιλᾶ λιγώτερο καὶ νὰ διαβάζει περισσότερο. Τὸ νὰ συλλαμβάνεται ἀμελέτητος σὲ ἁπλούστατα θέματα ἱστορίας βλάπτει τίς θέσεις του, οἱ ὁποῖες, εἰς τὸ πλεῖστον τῶν περιπτώσεων, εἶναι καὶ θέσεις μας.

Reply
Δημήτριος Χατζηνικολάου 6 November 2011 at 12:35

Για ποια λασπολογία ομιλείτε, κ. Γ.Ι.Γ.; Παρέθεσα τα ίδια τα λόγια σας σε εισαγωγικά με την ελπίδα ότι αυτή τη φορά θα σας αποτρέψω από οποιαδήποτε διαστροφή των λόγων μου, την οποία κάνετε συστηματικά. Εκφράσατε την αποστροφή σας σ’ ένα καθαρά Ελληνορθόδοξο κείμενο, με τα υποκριτικά “επιχειρήματα” ότι δήθεν θέλετε “έργα και όχι λόγια,” “αφήστε τα συνθήματα” κ.λπ. Ποιος άνθρωπος που εμφορείται από τα Ελληνορθόδοξα ιδεώδη θα το έκανε αυτό; Συνεπώς, ψεύδεσθε ασυστόλως ότι εγώ δήθεν ρίχνω λάσπη στο πρόσωπό σας, ότι δήθεν αισθάνομαι ανασφάλεια κ.λπ. Θέλετε δηλαδή να σας αφήνουμε να ρίχνετε λάσπη στα Ελληνορθόδοξα κείμενα χωρίς να σας ελέγχουμε; Τα περί προτεσταντισμού δεν τα κατάλαβα. Αλλά, πώς να τα καταλάβω αφού είναι ακατανόητα; Ωστόσο, ουδόλως θα με εξέπλησσε αν δηλώνατε προτεστάντης.

Reply
Γεώργιος Ἰακ. Γεωργάνας 6 November 2011 at 18:53

Γιὰ τὴν δική σας λασπολογία ὅτι δῆθεν ἐπιχειρῶ νὰ φιμώσω τοὺς ὀλίγους πλέον ποὺ διδάσκουν Ἑλληνισμὸ καὶ Ὀρθοδοξία. Ἐλπίζω νὰ παύσουν μερικοὶ νὰ γράφουν χονδροειδεῖς ἀνακρίβειες ποὺ δίνουν ἀφορμὴ σὲ ἐχθροὺς Ἑλληνισμοῦ καὶ Ὀρθοδοξίας νὰ λοιδοροῦν αὐτὰ τὰ ἱερώτατα καὶ ὁσιώτατα ποὺ ἔχουμε. Ἡ προχειρολογία στὰ ζητήματα αὐτά, ἡ διαστρέβλωση καὶ οἱ σκόπιμες παρασιωπήσεις εἶναι πράγματι καταστροφικὲς γιὰ τὴν πατρίδα καὶ τὴν πίστη μας. Ὅταν ἔχουμε τὴν εὐλογία νὰ ἔχουμε γνησίως ὅλο τὸ δίκιο μὲ τὸ μέρος μας, δὲν πᾶμε νὰ τὸ χάσουμε μὲ κενὲς καυχήσεις. Ἐκτὸς κι ἄν, ὅπως ἡ αὐθεντία σας, δὲν πολυπιστεύετε, πιθανῶς λόγῳ ἀμαθείας, ὅτι ἔχουμε ὅλο τὸ δίκιο μὲ τὸ μέρος μας.
Δὲν μειώνεται καθόλου ὁ Ἑλληνισμὸς ὅταν δεχόμαστε τὸ πραγματικὸ γεγονὸς ὅτι τὸ ἑλλαδικὸ βασίλειο ἦταν ὡς κράτος χειρότερο τῆς καταρρεούσης τότε Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Ἂν πίστευε τὸ άντίθετο ὁ Παῦλος Μελᾶς, θὰ καθόταν στὴν Ἁθήνα καὶ στὴν θέση του στὸ στράτευμα μέχρι αὐτὸ τὸ καλύτερο κράτος νὰ καταβάλει τὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία. Ἀλλὰ δὲν κάθησε … Ἐσᾶς, ἀντιθέτως, σᾶς τσίμπησε μύγα ὅτι δῆθεν προσέβαλα τὴ παλαιοκομματικὴ ραστώνη τῶν Ἀθηνῶν.

Reply

Leave a Comment

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.