Το ψηφιδωτό με τον… Άγιο Μεγάλο Βεζίρη!

Γράφει ο Σωκράτης Πουλής

Χτες είδα μια ανάρτηση σε μια ενδιαφέρουσα σελίδα του fb που ασχολείται με θέματα της ελληνικής ιστορίας και εξεπλάγην, μπορώ να πω, για πολλούς λόγους. Η ανάρτηση έλεγε τα εξής:

_________________

Ένα πολύ ενδιαφέρον ψηφιδωτό του Μεσίχ Πασά, ανιψιού του τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ΙΑ’. Αν αυτή η συγγένεια ισχύει σύμφωνα με τις πηγές, δεδομένου ότι ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ πέθανε άτεκνος, στο ενδεχόμενο που Οθωμανοί δεν κατάφερναν να κατακτήσουν την Κωνσταντινούπολη, θα τον διαδεχόταν στον θρόνο. Αντ’ αυτού έγινε ένας από τους πιο ισχυρούς άνδρες στο κράτος που έδωσε το τελευταίο χτύπημα στην από καιρό ασθμαίνουσα Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453, ασπάστηκε το Ισλάμ με το παιδομάζωμα, έλαβε εντατική εκπαίδευση και έγινε σημαίνον πρόσωπο στην αυλή του Μωάμεθ Β’. Ως σαντζάκ(διοικητική διαίρεση) μπέης διακρίθηκε στην κατάκτηση της Εύβοιας (Νεγροπόντε ) από τους Βενετούς κατά τον Οθωμανο-βενετικό πόλεμο του 1463-1479. Στη συνέχεια έλαβε το αξίωμα του βεζίρη και ανέλαβε την πολιορκία της Ρόδου το 1480. Εκεί έπεσε σε δυσμένεια από την παταγωδη αποτυχία της εκστρατείας. Παρόλα αυτά διατήρησε το αξίωμα του αρχηγού του στόλου , Καπουδάν Πασάς .

Επί Βαγιαζήτ Β’ είδε μεγάλες διακυμάνσεις και ενώ επανήλθε ως βεζίρης κατόπιν ξανά υποβιβάστηκε. Μια σημαντική νίκη στην αναχαίτιση μιας Πολωνικής εισβολής στη Μολδαβία κατά τη διάρκεια του Πολωνο-Οθωμανικού Πολέμου (1485–1503)στέλνοντας αιχμάλωτους Πολωνούς ευγενείς στον Βαγιαζήτ τον βοήθησε να ανακτησει την αυτοκρατορική εύνοια και το 1501 ονομάστηκε Μέγας Βεζίρης. Σκοτώθηκε τον Νοέμβριο του 1501 κατά τη διάρκεια κατάσβεσης μια πυρκαγιάς στο Γαλατά όταν το ωστικό κύμα από έκρηξη μια πυριτιδαποθήκης τον έριξε από τον ψηλό πύργο που βρισκόταν. Τάφηκε σε ένα τζαμί που έχτισε ο αδερφός του στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης.

Το παραπάνω ψηφιδωτό εκτίθεται στο μουσείο του Πέρα.

Το πρόσωπο που αναφέρεται φυσικά είναι υπαρκτό και υπάρχουν πληροφορίες για τη ζωή του, μπορεί κάποιος να βρει ακόμα και στη Wikipedia βασικά στοιχεία γι’ αυτόν:

https://en.wikipedia.org/wiki/Mesih_Pasha

Εκείνο που μου προκάλεσε κατευθείαν προβληματισμό δεν ήταν τα ιστορικά στοιχεία για τον Μεσίχ πασά (πάλαι ποτέ Παλαιολόγο), αλλά αυτό το «ψηφιδωτό» που φέρεται να τον εικονίζει. Πού βρίσκεται άραγε, σε κάποια εκκλησία; Ποιου αιώνα είναι; Φτιάχτηκε σίγουρα μετά την Άλωση (γεννήθηκε το 1443 αυτός ο ανιψιός του αυτοκράτορα), αλλά ως τι τον εικονίζει…; Αριστερά και δεξιά στο επάνω μέρος του ψηφιδωτού φαίνεται ένα μέρος από τα γράμματα IC XC, που είναι κλασική βραχυγραφία του ονόματος I(HCOY)C X(PICTO)C. Μα τι συμβαίνει εδώ; Ένας γενίτσαρος, πρώην Βυζαντινό μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειας και μετέπειτα Οθωμανός πασάς, και όχι απλός πασάς αλλά Μεγάλος Βεζίρης (!) εικονίζεται με φωτοστέφανο (!) και με την επιγραφή Ιησούς Χριστός (!); Κάτι δεν κολλάει σε αυτήν την ιστορία. Άρχισα λοιπόν να ψάχνω να βρω περισσότερα στοιχεία…

Στα σχόλια της ανάρτησης πραγματικά ακολούθησε πανηγύρι. Εξωμότη! Γενίτσαρε καταραμένε, ίδιος με τον Ερντογάν είσαι κι εσύ! Είσαι η ντροπή του Βυζαντίου! Άλλοι αναρωτήθηκαν αν θα ήταν αυτός ο διάδοχος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στον θρόνο, αν δεν είχε πέσει η Πόλη! Μα είναι δυνατόν να τον έκαναν άγιο; Έλεος! Να κάτι τέτοιους προδότες αγιοποιεί η Εκκλησία… και άλλα τέτοια ευτράπελα σχόλια, πολύ διασκεδαστικά μπορώ να πω. Εν ολίγοις, σχεδόν όλοι ασχολήθηκαν με το πρόσωπο και την ιστορία του και πολύ λίγοι με την εικόνα και αν είναι όντως αυτός που εικονίζεται. Αλλά και αυτοί που έκριναν το «ψηφιδωτό» απλώς είδαν έναν καλλιτεχνικό συσχετισμό με τον Χριστό, γενικώς και αορίστως, δηλαδή ο πασάς απεικονίστηκε έτσι ώστε να μοιάζει στον Ιησού, ποιος ξέρει άραγε γιατί…

Καθώς προκάλεσε αρκετό ενδιαφέρον αυτή η εικόνα και η ιστορία του προσώπου ήρθαν στο φως σύντομα και νέα στοιχεία: δεν είναι παλιό ψηφιδωτό αλλά σύγχρονο! Βρίσκεται στο Μουσείο του Πέρα σε μια έκθεση! Το είδε και διαχειριστής άλλης σελίδας, που πήγε στην έκθεση και την είδε όλη. Έβγαλε δε και το συμπέρασμα ότι το  έργο αυτό δεν θέλει να προσβάλλει κάποιον, ούτε είναι προκλητικό, πρόκειται απλώς για ένα έργο τέχνης:

__________________

Ένας αναγνώστης μας έστειλε μια φωτογραφία που κυκλοφορεί και υποθετικά απεικονίζει τον Μεσίχ Πασά, τον ταλευταίο(μάλλον) Παλαιολόγο που έζησε στην Πόλη.

Παρεπιπτόντως, είδα τον άγνωστο τάφο του πρόσφατα στην Κωνσταντινούπολη. Δείτε την ανάρτηση εδώ: 

[…]

Ωστόσο να γίνει μια διευκρίνιση. Αυτό το ψηφιδωτό δεν είναι παλιό είναι ένα μοντέρνο έργο βασισμένο στη Βυζαντινή τέχνη. Σύμφωνα τον καλλιτέχνη του έργου, απεικονίζει έναν Οθωμανό Μέγα Βεζύρη(αγνώστου εποχής) και στο παρασκήνιο φαίνεται η ψηφιδωτή διακόσμηση του Βυζαντινού ψηφιδωτού του Ιησού Χριστού. Φαίνονται και τα IC XC στο πλάι.

Το έργο το είδα από κοντά στην έκθεση για την παρουσία του Βυζαντίου στην Ποπ κουλτούρα στο μουσείο του Πέραν στην Κωνσταντινούπολη όπου εκτείθενται σελίδες του graphic novel Θεοφανώ: Μια Βυζαντινή Ιστορία.

Προσοχή! Να εξηγώ τα αυτονόητα! Αυτή η απεικόνιση πρόκειται περί κοσμικής τέχνης που εμπνέεται από την Βυζαντινή τέχνη ως καθαρά Τέχνη και τίποτε άλλο. Δεν έχει σκοπό να προσβάλλει κανέναν. Ούτε Μουσουλμάνους που απεικονίζονται σε Βυζαντινό φόντο, ούτε τον Χριστιανισμό.

________________________________

Το κουβάρι άρχισε να ξετυλίγεται. Το ψηφιδωτό είναι σύγχρονο, εικονίζει κάποιον Μεγάλο Βεζίρη με φόντο τον Χριστό, και τον μικρό Παλαιολόγο τον πήρε το παιδομάζωμα, ας μην τον σταυρώσουμε κιόλας που έγινε πασάς, δεν είχε επιλογή, πάμε παρακάτω, μην κολλάμε σε όλα, μάθαμε άλλη μια μικρή ιστορία που δεν ξέραμε!

Όπως σας είπα από την αρχή όμως, προσωπικά είχα κολλήσει στην εικόνα. Μα κάτι μου θυμίζει, την έχω δει πολλές φορές… Μα βέβαια, δεν μπορεί! Αυτή είναι, ο Χριστός της Δέησης από την Αγιασοφιά! Τού έβαλαν μακρύ μούσι, το οθωμανικό καπέλο (kavuk) του Μεγάλου Βεζίρη και οθωμανικό ένδυμα! Μα είναι ίδιος! Αμφιβάλλετε; Ε δείτε το με τα μάτια σας για να πειστείτε κι εσείς λοιπόν:

Η μύτη, το στόμα, το αφτί, το φωτοστέφανο, οι αναλογίες, τα γράμματα είναι 100% ίδια. Επομένως ο καλλιτέχνης αυτό είχε ως πρότυπο για να κάνει το ψηφιδωτό με τον Μεγάλο Βεζίρη! Τη βρήκαμε την πηγή του! Θα ψάξω να βρω κι άλλα στοιχεία… Για να δω, ποια έκθεση είναι αυτή, πότε έγινε; Τι άλλα εκθέματα υπήρχαν; Το ψηφιδωτό είναι ολόκληρο το έργο στη φωτογραφία ή ένα μέρος μόνο; Θέλω να ψάξω να βρω κι άλλα για το θέμα, μου άνοιξε η όρεξη!

Δεν πέρασε μισή ώρα και είδα τα πάντα λεπτομερώς και από πολύ κοντά μάλιστα. Ταξίδεψα στο Μουσείο του Πέραν διαδικτυακώς και στάθηκα απέναντι από όλα τα εκθέματα ένα προς ένα! Μια έκθεση για τον Βυζαντινισμό στο ιστορικό Πέραν! Ο τίτλος της: «Τι Βυζαντινισμός είναι Αυτός στην Κωνσταντινούπολη! Το Βυζάντιο στη λαϊκή-ποπ κουλτούρα» (İstanbul’da Bu Ne Bizantinizm! Popüler Kültürde Bizans). Διαθέσιμη δωρεάν η ψηφιακή περιήγηση! Μπαίνω να δω, θέλω να βρω το ψηφιδωτό με τον Μεγάλο Βεζίρη.

Μπαίνω στην αίθουσα και κοιτάζω γύρω-γύρω. Αρκετά τα εκθέματα, να αρχίσω από κάπου, τι είναι αυτό εκεί απέναντι, βυζαντινές εικόνες βλέπω, πάω πιο κοντά να δω! Πλησιάζω, κοιτάω… και μένω άναυδος. Να και ο Μ. Βεζιρης ! Μα τι ακριβώς είναι όλοι οι άλλοι… κάτι περίεργο βλέπω παντού, έχει όμως αναλυτικά στοιχεία για όλα τα εκθέματα δίπλα!

Κοιτάζω με προσοχή δίπλα, γράφει «Εικονοστάσι» και μου εξηγεί τι είναι:

Πάω αμέσως να δω τους τίτλους των έργων και τις “Εικόνες” αναλυτικά. Έχουμε και λέμε:

1. The Byzantine Stones, 2007

2. Chen as a Golden Devil
3. Bo-Katan (manipulation of Irene mosaic in Hagia Sophia)
4. Mando and Child (manipulation of the Virgin and Child)

5) The Jedi (manipulation of St. George mosaic from the Chora Monastery)

6) Mosaic Incarnation, 2017

7) Manuel Comnene

8) Giannis Antetokounmpo (The Greek Freak)

9) Kenobi: Angel of the Republic (manipulation of St. Michael mosaic in St. Dionysius of Athens)

10) Saint Mark Zuck (Ζούκενμπεργκ)

11) Enlightenment (Διαφωτισμός)

Δεν συνεχίζω με το “Εικονοστάσι”, δεν χρειάζεται εξάλλου, μπορείτε να δείτε και τα υπόλοιπα 5 έργα στην κάτω σειρά του τοίχου, αναλόγου περιεχομένου και καλλιτεχνικής ποιότητας, στο link που έχω στο τέλος του κειμένου.

Δεν ξέρω ειλικρινά τι να πρωτοσχολιάσω… Έπαθα πολιτισμικό σοκ άνευ προηγουμένου: Rolling Byzantine Stones με φωτοστέφανα και από πάνω μια γλώσσα μπροστά στο μικρόφωνο, μάλλον θεϊκή θα είναι… η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία με κράνος πουλημένου αρχηγού φατρίας της Σκωτίας (Braveheart), το θείο βρέφος στην αγκαλιά της Παναγίας Iron Woman της Γκρεμλινοκρατούσας, ο Άγιος Ιωάννης ο Ανδετοκούμβιος (sic), ο Saint Mark Zuck “he doesn’t give a fuck” (sic), ένα Σεραφείμ γατάκι νιάου από την Αγιασοφιά και λοιπά κουραφέξαλα, εεεε συγγνώμη, σύγχρονα έργα τέχνης ήθελα να πω, καθόλου προσβλητικά για κανέναν (μη χριστιανό ή άθεο).

Να εμπεδώσουμε λίγο κάνοντας σύγκριση:

Τέχνη Σκοταδισμού VS Σύγχρονη Ανατρεπτική Τέχνη:

Εντάξει… κατάλαβα περί τίνος πρόκειται, τον μικρό Παλαιολόγο κατοπινό Μεσίχ πασά δεν τον γράφει πουθενά τελικά. Η «εικόνα» στο «Εικονοστάσι» υπάρχει αλλά η περιγραφή λέει απλώς «Mosaic Incarnation, 2017» και αυτό είναι όλο. Πού να το βρήκαν ότι μπορεί να ειναι αυτός ο Μεσίχ πασάς;

Πουθενά δεν το βρήκαν, κάποιος φαεινός εγκέφαλος τον “αναγνωρισε” στην πορεία και μας τον παρουσίασε εδώ να δούμε αυτόν τον ελληνικής καταγωγής Μεγάλο Βεζίρη σαν Οθωμανό… Ιησού Χριστό. Γιατί; Άγνωστο παντελώς σε μένα, μάλλον για να εντυπωσιαστούμε, και αυτό οπωσδήποτε επετεύχθη.

Τι είναι τελικά αυτό το «ψηφιδωτό» που μας προκάλεσε τόση εντύπωση? Είναι μια κακόγουστη (και φυσικά προσβλητική) φωτοσοπιά, για να το πω πολύ απλά, που δείχνει τον Χριστό με οθωμανική γενειάδα, οθωμανικά ρούχα και οθωμανικό καπέλο Μεγάλου Βεζίρη. Είναι ένας Χριστός Μεγάλος Βεζίρης, μια «ενσάρκωση» όπως λέει και ο τίτλος (incarnation). Εσείς μπορεί να ξέρατε ότι ο Χριστός είναι η Ενσάρκωση του Θείου Λόγου αλλά ο καλλιτέχνης φαντάστηκε τον Χριστό το 2017 σαν ενσάρκωση Μεγάλου Βεζίρη, σαν ένα πρωθυπουργό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σαν ένα αξιωματούχο του σουλτάνου. Υπάρχει λόγος να προσβληθείτε όσοι πιστεύετε σε Αυτόν; Μην είστε σκοταδιστές, η Τέχνη δεν έχει όρια (όταν προσβάλλει τη θρησκεία της ενοχικής Δύσης, στην οποία πολιτικά ανήκουμε και εμείς, -οι απόγονοι των Βυζαντινών κατά Μπαχτσελί-, μην ξεχνιόμαστε).

Μα δεν μπορεί, θα υπάρχει κάποια ισορροπία τελικά σε όλο αυτό το σενάριο, δεν νομίζω να είναι όλα τοσο προκλητικά…., ας δω και την υπόλοιπη έκθεση, να δω τι άλλο υπάρχει στον χώρο. Έχει κι άλλες αίθουσες, πάω να δω.

Η Θεοδώρα του Ιουστινιανού! Α ναι! Μα αυτή εδώ προβαλλεται μόνο ως γνωστή πόρνη! Οι Βυζαντινοί ήταν πολύ συντηρητικοί στις απεικονίσεις της, σε εκείνο το ψηφιδωτό της Ραβέννας μάλλον, δεν αναδεικνύονταν τα κάλλη της, ας την κάνουμε στη σύγχρονη εποχή πιο… ρεαλιστική:

Ποια δυναμική προσωπικότητα και αηδίες, ένα τσουλάκι ήταν η αυτοκράτειρα, προκλητική σαν μια Κλεοπάτρα του Μεσαίωνα, έτσι μάλλον ήταν οι γυναίκες στο Βυζάντιο, τέτοιος ήταν ο πολιτισμός τους, βλέπετε να μαθαίνετε:

Πιο πέρα έχει κι άλλη ενότητα: Αγία Σοφία! Αυτό το αρχιτεκτονικό κόσμημα! Ωραία κτήριο αλλά έχει ένα πρόβλημα, είναι γεμάτη ψηφιδωτά, αν είχε φωνή η ίδια τι θα έλεγε: Σίγουρα αυτό:

«Αν αυτά τα πράγματα στους τοίχους μου γκρεμίζονταν, θα έβρισκα την πραγματική μου ταυτότητα, και θα γινόμουν πραγματικά το ιερό πέρασμα στο ταξίδι προς τον Αλλάχ. Όσο ήταν κρυμμένες αυτές οι εικόνες στους τοίχους μου ντρεπόμουν τους ανθρώπους που προσεύχονταν κάτω από τον τρούλο μου. Ειδικά όταν έκανε επίσκεψη ο σουλτάνος για να προσευχηθεί, ίδρωνα γεμάτη δυσφορία»

Ey Ayasofya, οδύρεται εδώ ο καλλιτέχνης, δεν βρέθηκε ένας άξιος άνθρωπος να γκρεμίσει για πάντα τις εικόνες από τους τοίχους σου και υπέφερες τόσα χρόνια με τους σοβάδες!

“Hagia Sophia: the Monument Feminized”

Ήταν αρσενική και έγινε πιο θηλυκή τώρα; Τι εννοεί ο καλλιτέχνης σε αυτόν τον τίτλο…

Εδώ πάντως η Τέχνη δείχνει ότι τολμά να έρθει σε σύγκρουση με όλες τις θρησκείες, δεν έχει κάποια εμμονή με τον Χριστιανισμό, τα «χώνει» και στο Ισλάμ, η κριτική είναι σκληρή: δεν βρέθηκε ένας άνθρωπος να κάνει τη δουλειά όπως έπρεπε τόσους αιώνες. Τώρα μάλιστα, ηρέμησα, υπάρχει μια ισορροπία στην έκθεση, καυτηριάζει και κρίνει τα πάντα…. (δηλαδή το Βυζάντιο και τον Χριστιανισμό, γιατί το Ισλάμ είναι η πραγματική θρησκεία ως γνωστόν… εκεί γλείφουμε και προσκυνάμε οι… καλλιτέχνες).

Λίγο πιο πέρα κάτι θεσπέσια φουτουριστικά σχέδια της Ιστανμπούλ του 2200 για να χαλαρώσουμε και λίγο, μετά την επαναπροσέγγιση του βυζαντινού μεγαλείου μέσα από τα σύγχρονα έργα που δείχνουν πώς αντιμετωπίζει η ποπ κουλτούρα το Βυζάντιο σήμερα.

Πριν φύγετε αναζητήστε στα καταστήματα μια σύγχρονη βερσιόν των φορεμάτων της Θεοδώρας, όπως προβάλλονται εδώ σε αυτήν την ειδυλλιακή μπορδελλέ ροζ ατμόσφαιρα, για να νιώσετε και εσείς αιθέρια ύπαρξη και να είστε μια σύγχρονη καλλονή:

Καημένε ανιψιέ του τελευταίου αυτοκράτορα, Μεγάλε Βεζίρη Μεσίχ πασά, γενίτσαρε, 10χρονε βυζαντινόπαι, ποιος σε θυμήθηκε άνθρωπέ μου και σε έχωσε και σένα ξαφνικά σε αυτό το πανηγύρι της ξεφτίλας και του καρακιτσαριού; Ένας Θεός ξέρει… Αναπαύσου εν ειρήνη, ίσως τελικά δεν έβγαλες ποτέ τον Χριστό από μέσα σου αλλά δεν ξέρουμε αν ήθελε να πει αυτό ο καλλιτέχνης, εξάλλου δεν μας είπε ο ίδιος ότι είχε εσένα στο μυαλό του, όταν έπαιζε στο Photoshop με το ψηφιδωτό του Ιησού Χριστού.

_______________________

Δείτε την καλλιτεχνική έκθεση ευτελισμού του Βυζαντίου, σε τρισδιάστατο ψηφιακό περιβάλλον εδώ:

İstanbul’da Bu Ne Bizantinizm! / What Byzantinism Is This in Istanbul!

(Δεν μπορείτε να δείτε από κοντά την έκθεση στο Μουσείο του Πέραν, γιατί είχε διάρκεια από τις 23 Νοεμβρίου 2021 έως τις 13 Μαρτίου 2022. Την ανακαλύψαμε πολύ αργά, δυστυχώς χάσαμε!)

__________________________

ΥΓ:  Η ανάρτηση αυτή δεν στρέφεται σε καμία περίπτωση κατά της εξαιρετικής δουλειάς των συγκεκριμένων σελίδων του fb που ασχολούνται με επιτυχημένο τρόπο με την Ελληνική Ιστορία, Βυζαντινή και όχι μόνο, αλλά καυτηριάζει την ευκολία με την οποία ενθουσιαζόμαστε και καταπίνουμε αμάσητο ό,τι μας προκαλεί εντύπωση, στην εποχή της ακαριαίας διάδοσης της όποιας πληροφορίας