Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης
Η Ιερά Μονή Παναγίας Τσούκας βρίσκεται κοντά σε ένα πολύ όμορφο παραδοσιακό χωριό, το Ελληνικό Ιωαννίνων, και περίπου μισή ώρα από την πρωτεύουσα του νομού. Η Μονή ιδρύθηκε το 1190 από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Β’ Άγγελο, σε υψόμετρο 760 μέτρων, δίπλα σε έναν γκρεμό με ανυπέρβλητη θέα στην υπέροχη χαράδρα του Αράχθου. Είναι ανδρική Μονή, εάν και πλέον δεν είναι επανδρωμένη.
Η ίδρυσή της οφείλεται σε θαύμα της ιερής εικόνας της Παναγίας, που έως και σήμερα κοσμεί το εσωτερικό του μεταγενέστερου Καθολικού του μοναστηριού. Για του λόγου το ασφαλές το καθολικό κτίστηκε πιθανόν στα τέλη του 17ου αι., στον αθωνίτικο τύπο (μονόχωρος ναός με χορούς) με προστώο δυτικά. Στο εσωτερικό επιγραφή στο υπέρθυρο (σήμερα δε διακρίνεται) αναφέρει ότι ο ναός “ιστορήθη” με δαπάνη του κτήτορα Αλεξίου Παπαϊωάννου και “εχρυσώθη” το 1779 από τον Αθ. Ιωάννου, ιερέα από το Καπέσοβο. Οι τοιχογραφίες είναι πιθανόν Καπεσοβιτών αγιογράφων του 18ου αιώνα, εάν και έχουν καλυφθεί από την αιθάλη, διακρίνονται αρκετά τα ανάγλυφα φωτοστέφανα των μορφών. Το αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού χρονολογείται τον 18ο αι. και φέρει έξεργο φυτικό διάκοσμο.
Στη μέση της αυλής του μοναστηριού υπάρχει μια μεγάλη στέρνα και γύρω της εκτείνονται, στη νοτιοδυτική και βόρεια πλευρά, τα κελιά των μοναχών. Στη νότια πλευρά της μονής υπάρχει το παρεκκλήσι της Παναγίας που υπέστη καταστροφές από πυρκαγιά.
Η παράδοση θέλει τους κατοίκους του Ελληνικού (παλιά ονομασία Λοζέτσι) να βρίσκουν την εικόνα της Παναγίας κοντά στο χωριό στο βράχο “Τσούκα” (η μονή ονομάστηκε από την κορυφή του λόφου, καθώς “Τσιούκα Ανάλτα” στα βλάχικα σημαίνει “υψηλή κορυφή”)και να χτίζουν ένα εξωκλήσι προς τιμήν της. Όμως η εικόνα κάθε βράδυ έφευγε από το εξωκλήσι και πήγαινε στην σημερινή θέση, όπου τελικά χτίστηκε και το μοναστήρι.
Η Μονή απέκτησε μεγάλη φήμη και από το ιαματικό νερό της το οποίο είναι περιζήτητο στην Ήπειρο. Με την περιουσία που είχε συντηρούσε και το σχολείο του Ελληνικού. Επίσης ήταν το Μοναστήρι που φιλοξένησε τους Ευρωπαίους ηγέτες, όταν αυτοί επισκέφθηκαν τα Ιωάννινα.
Είναι αφιερωμένη στο Γενέθλιο της Θεοτόκου (εορτή 8 Σεπτεμβρίου) και εάν και σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό είναι ένα από τα πιο όμορφα μοναστήρια της Ελλάδας. Μεγάλη εντύπωση μου έκαναν τα κεριά-τάματα, που “τυλίγουν” όλη την εκκλησία της Μονής (τελευταία φώτο).
Είναι το μεγαλύτερο προσκύνημα του νομού Ιωαννίνων. Γνώρισε μεγάλη ακμή την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου και έγινε κέντρο θρησκευτικό και εθνικό (το 1821 και σε όλους τους εθνικούς αγώνες, ήταν καταφύγιο των επαναστατημένων ραγιάδων).
