Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.
Κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, ο Νικόλαος Τρικούπης ανέλαβε την ηγεσία του Α΄ Σώματος Στρατού, που αποτελούνταν από τέσσερις μεραρχίες και δύο τάγματα Ευζώνων. Μετά την υπερφιλόδοξη – έως και δονκιχωτική – προσπάθεια του ελληνικού στρατού το καλοκαίρι του 1921 να καταλάβει την Άγκυρα, με σκοπό την εξόντωση του Κεμάλ και την κατάλυση του τουρκικού κράτους, το Σώμα παρέμεινε καθηλωμένο επί έναν χρόνο στην οχυρωμένη πόλη Αφιόν Καραχισάρ. Όποιος αντικρίζει τον χάρτη νιώθει ίλιγγο μπροστά στο πόσο βαθιά σε εχθρικό έδαφος είχαν προελάσει οι ελληνικές δυνάμεις.
Τον Αύγουστο του 1922 εξαπολύθηκε η μεγάλη τουρκική αντεπίθεση, η οποία μέσα σε λίγες εβδομάδες θα οδηγούσε στην ολοκληρωτική καταστροφή. Οι ελληνικές δυνάμεις αντιστάθηκαν με γενναιότητα αλλά δίχως ελπίδα. Δύο ημέρες κράτησαν οι γραμμές τους. Την τρίτη ξεκίνησε η συντεταγμένη υποχώρηση. Την έκτη, το Α΄ Σώμα αποδεκατισμένο από σφαγές, αιχμαλωσίες και λιποταξίες εγκλωβίστηκε στο χωριό Καρατζά Χισάρ. Ήταν 2 Σεπτεμβρίου.
Ο Τρικούπης βρέθηκε τότε αντιμέτωπος με το έσχατο δίλημμα. Σκέφτηκε την αντίσταση μέχρι τέλους, αλλά αντιλήφθηκε ότι οι πέντε χιλιάδες άνδρες του δεν ήταν διατεθειμένοι να θυσιαστούν. Επικρεμόταν ο κίνδυνος στάσης και παράδοσης. Έκρινε πως κάθε περαιτέρω άμυνα θα ισοδυναμούσε με μάταιη σφαγή. Ανακοίνωσε στους αξιωματικούς του: «Οιαδήποτε άμυνα θα αποτελούσε άσκοπον θυσίαν», και ύψωσε λευκή σημαία.
Τότε εκτυλίχθηκε η πρώτη κορύφωση της τραγωδίας. Ο αντισυνταγματάρχης Αθανάσιος Σακέτας (έχουμε γράψει ξεχωριστό αναλυτικό άρθρο-αφιέρωμα), από τη Σπάρτη, αρνήθηκε να υπακούσει. Ανέβηκε στο άλογό του και όρμησε μόνος εναντίον του εχθρού. Το κορμί του γαζώθηκε από τις σφαίρες, μα η ψυχή του ανέβηκε στην αιωνιότητα, «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι».
Ο Τρικούπης, μαζί με τον Κίμωνα Διγενή, οδηγήθηκε αιχμάλωτος πρώτα στον Ισμέτ Ινονού και έπειτα στον ίδιο τον Κεμάλ. Εκεί τον υποδέχθηκαν όχι με μαστίγια αλλά με “θεατρική” ευγένεια. Ο Κεμάλ του είπε: «Ξέρετε, αρχιστράτηγε, ότι και ο Ναπολέων αιχμαλωτίσθηκε; Ο πόλεμος είναι τυχερό παιχνίδι. Δώσατε τον καλύτερο εαυτό σας, μα εμείς νικήσαμε». Ο Τρικούπης ρώτησε απορημένος: «Γιατί με λέτε αρχιστράτηγο;» Η απάντηση ήρθε σαν χτύπημα: «Δεν το μάθατε; Ο Χατζανέστης απηλλάγη. Η ελληνική κυβέρνηση διόρισε εσάς στη θέση του. Καθώς σας αποκόψαμε από τη Σμύρνη, δεν το πληροφορηθήκατε».
Η μοίρα είχε επιφυλάξει την πιο σκληρή ειρωνεία ο κατ’ όνομα αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού στεκόταν αιχμάλωτος μπροστά στον θριαμβευτή Κεμάλ. Ο νικητής του πρόσφερε φιλοξενία, καφέ και τσιγάρο. Ο ηττημένος σιωπούσε. Μέχρι που έκανε το μοιραίο σφάλμα δεν κράτησε τη σιωπή, ούτε ζήτησε να υποστεί ό,τι και ο τελευταίος στρατιώτης του. Αντίθετα, ρώτησε τον αντίπαλο: «Εσείς τι πιστεύετε; Θα έπρεπε να αυτοκτονήσω;» Ο Κεμάλ χαμογέλασε κάτω από τα μουστάκια του: «Α, δεν ξέρω… Αυτό είναι δική σας υπόθεση».
Ο Τρικούπης τελικά (όπως θα έχετε καταλάβει και εσείς από τα προλεγόμενα) δεν αυτοκτόνησε αλλά παρέμεινε αιχμάλωτος ως το 1923 και επέστρεψε στην Ελλάδα. Η πατρίδα τον υποδέχθηκε με ακατανόητη επιείκεια. Αποστρατεύθηκε χωρίς να λογοδοτήσει, επανήλθε το 1927 ως αντιστράτηγος, τιμήθηκε με πολλά ανώτατα παράσημα από το Ελληνικό κράτος για τις “υπηρεσίες του”, διετέλεσε για δύο χρόνια Νομάρχης και έγραψε τα απομνημονεύματά του. Έζησε ως το 1959 φεύγοντας πλήρης ημερών σε ηλικία 91 ετών. Ωστόσο για τριανταέξι χρόνια γνώριζε ότι η στολή και το ξίφος του εκτίθενται ως λάφυρα στο Μουσείο Πολέμου της Άγκυρας. Κι όταν ήρθε η ώρα της ταφής, ποιο άραγε ξίφος ακούμπησαν πάνω στο φέρετρό του;
Υ.Γ Στο έργο του, «Η Μικρασιατική εκστρατεία», ο Σαράντος Καργάκος αναφέρει: «Η παράδοση του Τρικούπη ήταν μια πράξη ρεαλισμού και ανθρωπισμού αλλ’ όχι προσωπικού ηρωισμού. Έπρεπε ν’ ακολουθήσει αυτούς που είχε τις προηγούμενες ημέρες οδηγήσει στη θυσία και να μη συρθεί –Αρχιστράτηγος αυτός!- στην αιχμαλωσία. Το χρέος του ήταν η αυτοκτονία. Έτσι θα κατακτούσε την αθανασία και θα δημιουργούσε παράδοση που ειδικά στον παρόντα καιρό θα μας ήταν πολύ χρήσιμη. Χάθηκε η ευκαιρία να επικρατήσει ως στρατιωτική νοοτροπία η αρχή: ο αρχηγός δεν παραδίδεται, αυτοκτονεί. Το έπραξαν εκατοντάδες Γερμανοί αξιωματικοί. Όχι για τον Χίτλερ. Για την προσωπική τους τιμή».
