Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης
Η Μάχη του Κοσσυφοπεδίου σαν χθες 28 Ιουνίου 1389: Το Έπος της Θυσίας και οι Αδελφικές Σχέσεις των Ελλήνων και Σέρβων Ορθοδόξων.
Η Μάχη του Κοσσυφοπεδίου δεν αποτελεί απλώς ένα κομβικό γεγονός της σερβικής ιστορίας. Είναι ένα σταυροδρόμι της κοινής μοίρας των Ορθοδόξων λαών της Ανατολικής Ευρώπης, ειδικά των Σέρβων και των Ελλήνων, οι οποίοι ενώθηκαν όχι με συνθήκες και διπλωματικές σχέσεις, αλλά με αίμα, πίστη και θυσία απέναντι στον οθωμανικό κίνδυνο. Ο πρίγκιπας Λαζάρ Χρεμπελιάνοβιτς έγινε σύμβολο της ορθόδοξης αυτοθυσίας, όπως λίγες δεκαετίες αργότερα θα γινόταν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Η μνήμη της μάχης ενώθηκε με τη βυζαντινή παράδοση, και το Κοσσυφοπέδιο έγινε μέρος του κοινού ορθόδοξου έπους των υποδούλων λαών.
Στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε ήδη διεισδύσει στα Βαλκάνια, απειλώντας τον Ορθόδοξο κόσμο. Ήδη από τη Μάχη του Μαρίτσα (1371), οι Σέρβοι είχαν γευτεί την οδυνηρή ισχύ του αναδυόμενου μουσουλμανικού κράτους. Οι Βυζαντινοί, υπό τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο, ήταν αδύναμοι και κατακερματισμένοι, αλλά η ορθόδοξη ταυτότητα συνέχιζε να αποτελεί ενοποιητικό στοιχείο ανάμεσα στους λαούς [1].
Ο πρίγκιπας Λαζάρ Χρεμπελιάνοβιτς επιχείρησε να σταματήσει την επέλαση των Οθωμανών οργανώνοντας χριστιανικό συνασπισμό, στον οποίο υπήρχε ελπίδα συμμετοχής και Βυζαντινών δυνάμεων – ελπίδα που δεν ευοδώθηκε, καθώς η Κωνσταντινούπολη τότε είχε καταστεί υποτελής των Οθωμανών ήδη από το 1373 [2]. Ωστόσο, οι σχέσεις Ελλήνων και Σέρβων, τόσο σε εκκλησιαστικό όσο και σε πολιτισμικό επίπεδο, παρέμεναν στενές και αλληλέγγυες [3].
Η Μάχη της 28ης Ιουνίου 1389
Το πεδίο του Κοσσυφοπεδίου, όπου συγκρούστηκαν οι δυνάμεις του πρίγκιπα Λαζάρ και του Σουλτάνου Μουράτ Α΄, έγινε το θέατρο μιας σύγκρουσης που συνδύασε τη στρατηγική, τη θυσία και την πνευματική υπεροχή του Ορθόδοξου κόσμου απέναντι σε μια ανερχόμενη ισλαμική αυτοκρατορία [4].
Παρά την αβεβαιότητα των αριθμών, η μάχη ήταν σφοδρή και καταστροφική και για τις δύο πλευρές. Ο θάνατος του Σουλτάνου Μουράτ, πιθανώς από τον Σέρβο ιππότη Μίλος Ομπίλιτς, αποτελεί μοναδικό γεγονός στην οθωμανική ιστορία. Ο Λαζάρ αιχμαλωτίστηκε και εκτελέστηκε, αρνούμενος να προδώσει την πίστη του [5]. Η μάχη δεν είχε ξεκάθαρο νικητή στρατιωτικά, αλλά πολιτικά η Οθωμανική Αυτοκρατορία βγήκε ενισχυμένη, ενώ το σερβικό κράτος αποδυναμώθηκε καθοριστικά [6].
Η Μάχη του Κοσσυφοπεδίου εισήλθε στη συλλογική συνείδηση όχι ως ήττα, αλλά ως ύψιστη πράξη αυτοθυσίας υπέρ του Χριστού και της πατρίδας. Η ερμηνεία της μάχης μέσα από το πρίσμα της ορθόδοξης θεολογίας – η επιλογή της “ουράνιας βασιλείας” αντί της γήινης – συνέδεσε τον Λαζάρ με μορφές όπως ο Άγιος Δημήτριος. [7]. Ο Σέρβος Λαζάρ έγινε ορθόδοξο σύμβολο, όπως και ο Έλληνας αυτοκράτορας εάν και τελικά για πολλούς και διάφορους λόγους τελικά δεν αγιοποιήθηκε. Ο ένας έπεσε στο Κοσσυφοπέδιο, ο άλλος στην Πύλη του Ρωμανού. Και οι δύο, συγγενείς στη μοίρα και στην πίστη [8].
Η Αδελφότητα στην Οδύνη και στη Δόξα
Η Ελλάδα και η Σερβία, ήδη από τον Μεσαίωνα, συνδέθηκαν όχι μόνο με πολιτικές συμμαχίες και δυναστικές ενώσεις, αλλά με αδελφική πνευματική συγγένεια: Ο Λαζάρ είχε παντρευτεί τη Μιλένια, από οικογένεια με δεσμούς με το Βυζάντιο. Οι Σέρβοι μονάχοι συμμετείχαν στο Άγιον Όρος, που λειτουργούσε ως κοινό πνευματικό λίκνο. Τα σερβικά έπη διατήρησαν ελληνορθόδοξα μοτίβα όπως ο θεοκεντρικός ηγεμόνας, το μαρτύριο, η δευτέρα παρουσία της ιστορίας.
Η Μάχη του Κοσσυφοπεδίου δεν ήταν απλώς το τέλος μιας εποχής, αλλά η αρχή ενός πνευματικού αγώνα. Το αίμα του Λαζάρ έγινε θεμέλιο για τον ορθόδοξο λαό της Σερβίας. Όπως και η Άλωση έγινε θεμέλιο για το Γένος των Ελλήνων. Οι Σέρβοι και οι Έλληνες, με κοινή Πίστη, Κοινό Σταυρό και Κοινή Μνήμη, πορεύτηκαν μέσα στους αιώνες ως αδελφοί στο μαρτύριο και τη λύτρωση.
Πηγές και Ιστοριογραφία:
1. Νόελ Μάλκομ, Κοσσυφοπέδιο: Σύντομη Ιστορία (Noel Malcolm, Kosovo: A Short History, 1998)
2. Τζον Β. Α. Φάιν, Τα Βαλκάνια στα Ύστερα Μεσαιωνικά Χρόνια (John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, 1987)
3. Ντούσαν Τ. Μπατάκοβιτς, Τα Χρονικά του Κοσσυφοπεδίου (Dušan T. Bataković, The Kosovo Chronicles, 1992)
4. Κωνσταντίνος Μιχαήλοβιτς, Απομνημονεύματα Γενιτσάρου (Konstantin Mihailović, Memoirs of a Janissary, 15ος αιώνας)
5. Πατριάρχης Δανιήλ Γ΄, Βίος του Τσάρου Λαζάρου (Žitije cara Lazara), 14ος αιώνας
6. Λαϊκά επικά τραγούδια: Κύκλος του Κοσσυφοπεδίου (Kosovski ciklus), 15ος–18ος αιώνας
7. Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, Αποδείξεις Ιστοριών, 15ος αιώνας
8. Σχέσεις Αγίου Όρους–σερβικής μοναστικής παράδοσης, σε μελέτες του Χιλανδαρινού Μοναστηριού και του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης