Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.
“Ένα δοκίμιο για την ελληνική ταυτότητα, την οικουμενικότητα και την προσφορά του Ελληνικού πολιτισμού στην ανθρωπότητα”.
Ανά τους αιώνες, κάθε κοινωνία αισθάνεται την ανάγκη να τοποθετήσει τον εαυτό της στον παγκόσμιο χάρτη όχι μόνο γεωπολιτικά, αλλά και υπαρξιακά. Να πει «πού ανήκω», όχι απλώς ως σύνολο εδαφών, αλλά ως φορέας πολιτισμού, ιστορίας και νοήματος.
Η Ελλάδα, ως σύγχρονο κράτος αλλά και ως αιώνια έννοια, βρίσκεται εδώ και δεκαετίες στο επίκεντρο ενός βαθύτερου ερωτήματος: Ανήκουμε εις την Δύσιν; Στην Ανατολή; Ή μήπως, σε κανέναν από αυτούς – ή μάλλον, σε όλους;
Η φράση «Ανήκουμε εις την Δύσιν» (Κ. Καραμανλής, 1976) αποτέλεσε στρατηγική τοποθέτηση σε έναν κόσμο διπολικό. Όμως τα έθνη, όπως και οι άνθρωποι, δεν μπορούν να αναχθούν μόνο σε γεωστρατηγικά σχήματα. Η πολιτισμική τους ταυτότητα χτίζεται από βάθος, όχι από συμμαχίες. Όπως σημείωνε και ο Κοραής: «η ελευθερία του γένους μας δεν συνίσταται εις το να μιμούμεθα τους άλλους, αλλά εις το να κατανοούμεν την ιδίαν αξίαν.»
Η Ελλάδα δεν είναι “δυτική” χώρα με την αγγλοσαξονική έννοια, ούτε “ανατολική” με τον οριενταλιστικό τόνο που συχνά υιοθετείται. Είναι το κράτος που έδωσε όνομα στην Ευρώπη και συγχρόνως διαμόρφωσε την πνευματική Ανατολή μέσω του Βυζαντίου. Είναι ο σπόρος της λογικής, του μέτρου και του στοχασμού. Και είναι ταυτόχρονα η κληρονόμος μιας μυστικιστικής, λειτουργικής εμπειρίας της ζωής, που κανείς Δυτικός δεν κατάφερε να κατανοήσει πλήρως χωρίς ελληνική μεσολάβηση.
Η Ελλάδα δεν είναι παράγωγο της Δύσης αντιθέτως η Δύση, πολιτισμικά, είναι παράγωγο της Ελλάδας. Ο δυτικός κόσμος, για να συγκροτηθεί ως πολιτισμός, όφειλε να μεταφράσει (κυριολεκτικά και σε πνευματικό επίπεδο)τα ελληνικά. Από τον Αριστοτέλη έως τον Πλωτίνο, από τον Όμηρο ως τον Γρηγόριο τον Θεολόγο, η Ελλάδα δεν έδωσε απλώς περιεχόμενο αλλά έδωσε σχήμα στη σκέψη, ρυθμό στη γλώσσα, μέτρο στην τέχνη, νόημα στο πολιτικό και υπαρξιακό ερώτημα.
Το Βυζάντιο, δε, υπήρξε για πολλούς αιώνες το “άλλο” πρόσωπο της Ελλάδας – όχι αρνητικό ούτε ετερόκλητο, αλλά το αποτέλεσμα της ζύμωσης ελληνισμού και πίστης, ρωμαϊκού θεσμού και ορθόδοξης θεολογίας, κλασικής παιδείας και λειτουργικού ήθους. Από το Βυζάντιο άνθισε η ανατολική Ευρώπη. Και από τη Μεταβυζαντινή Ελλάδα πέρασε στη Δύση η σοφία που οδήγησε στην Αναγέννηση.
Ο διαχρονικός ελληνισμός, από τον Όμηρο ως τον Μακρυγιάννη, λειτούργησε όχι ως πολιτισμικό απολίθωμα, αλλά ως ζωντανή κιβωτός νοήματος που μεταφέρει σχήματα, ήθος και λόγο στις εκάστοτε εποχές.
Όταν η Δύση προσδιόρισε τον εαυτό της ως “νεωτερική”, το έκανε πάνω στα θεμέλια που της είχε δώσει η αρχαία – δηλαδή η ελληνική – σκέψη. Όταν η Ανατολή διαμόρφωσε τις πνευματικές της ρίζες, το έκανε μέσα από ελληνόγλωσσα Ευαγγέλια, ελληνικής σκέψης σύνορα, και βυζαντινής τέχνης οραματισμούς.
Είναι, λοιπόν, η Ελλάδα κάτι πολύ περισσότερο από «μέλος ενός μπλοκ» ή ενός πολιτιστικού πόλου.Είναι ο κρίκος που επιτρέπει στον παγκόσμιο πολιτισμό να είναι ενιαίος, να είναι ανθρώπινος.
Ο νεοελληνικός στοχασμός – από τον Κοραή μέχρι τον Τσάτσο, από τον Ροΐδη έως τον Σεφέρη – διατύπωσε πολλές φορές αυτήν την αγωνία να είμαστε σύγχρονοι, χωρίς να απαρνηθούμε την ουσία μας,να είμαστε οικουμενικοί, χωρίς να γίνουμε ξένοι προς τον εαυτό μας. Και κάθε φορά που το ερώτημα ετίθετο, η απάντηση ήταν ίδια η Ελλάδα ανήκει στον εαυτό της πρώτα, και γι’ αυτό έχει θέση παντού – όχι γιατί μιμείται, αλλά γιατί δημιουργεί.
Η παγκοσμιοποίηση μας ζητά να γίνουμε απλώς χρήστες ιδεών. Η Ιστορία, όμως, μας υποχρεώνει να θυμόμαστε ότι ήμασταν φορείς αυτών των ιδεών πολύ πριν γίνουν «δυτικές» ή «ανατολικές». Επομένως, η Ελλάδα δεν οφείλει τίποτα πολιτισμικά. Αντιθέτως, πολλά της οφείλονται. Όχι από εθνικιστικό εγωισμό, αλλά από δικαιοσύνη ιστορική.
Ανήκουμε στον κόσμο όχι επειδή μας περιέλαβε αλλά επειδή από εμάς διαμορφώθηκε. Η Ελλάδα δεν χρειάζεται να επιλέξει στρατόπεδο. Είναι ο γεωπολιτισμικός άξονας που ενώνει τα στρατόπεδα και τους ξεπερνά.
Οπότε, όταν τίθεται ξανά το ερώτημα «πού ανήκουμε;», ας απαντήσουμε:Ανήκουμε στην ιστορική μας διαδρομή. Ανήκουμε εκεί που γεννήθηκε ο άνθρωπος ως νους, ως πόλις και ως πρόσωπο. Ανήκουμε στον κόσμο, γιατί πρώτα του χαρίσαμε εμάς.
Και ίσως σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η πρόκληση δεν είναι να πούμε «πού ανήκουμε», αλλά να αποφασίσουμε τι μπορούμε να προσφέρουμε ξανά στον κόσμο που διαμορφώνεται. Όχι ως ανάμνηση, αλλά ως δημιουργική δύναμη παρόντος και μέλλοντος.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Στο σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης, ο Ελληνισμός στέκεται διαχρονικός.
Αριστερά, ο Παρθενώνας συμβολίζει την κλασική Ελλάδα, τον Λόγο, τη φιλοσοφία και την επιστήμη που γέννησαν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Δεξιά, ο κύριος Ιησούς Χριστός της Ορθόδοξης Ανατολής φανερώνει τη μεταμόρφωση του ελληνικού πνεύματος μέσα στο φως της Αποκάλυψης και της Θείας Οικονομίας.
Στο κέντρο, η μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν είναι απλώς ενωτική αλλά προφητική. Ο Αλέξανδρος άνοιξε τον δρόμο για να διαδοθεί η ελληνική γλώσσα, ώστε σε αυτήν να γραφούν τα Ευαγγέλια.Έφερε τον ελληνικό κόσμο στην Ανατολή, ώστε να συναντηθεί με την πίστη. Δεν μετέφερε απλώς ιδέες — έσπειρε πολιτισμό.
Η Ελλάδα, λοιπόν, δεν ανήκει μόνο στη Δύση.
Είναι μήτρα πολιτισμού και οικουμενικός φάρος.
Ανήκει εκεί που φωτίζει και στη Δύση και στην Ανατολή και κυρίως σε όσους μπορούν να κατανοήσουν το θαύμα της να είναι δηλαδή ταυτόχρονα ελληνική και παγκόσμια.
Ενδεικτικές Πηγές για περαιτέρω μελέτη:
Χάντινγκτον, Σάμιουελ. Η Σύγκρουση των Πολιτισμών, Εκδ. Λιβάνης.
Σβορώνος, Νίκος. Το Ελληνικό Έθνος, Εκδ. Θεμέλιο.
Ράνσιμαν, Στίβεν. Η Μεγάλη Εκκλησία εν Αιχμαλωσία, Εκδ. ΜΙΕΤ.
Μαρωνίτης, Δημήτρης. Σχόλια στον Όμηρο και στην Ελληνική Συνείδηση, Εκδ. Άγρα.
Ζιάκας, Σωτήρης. Η Ρωμιοσύνη ως Παγκόσμια Πρόταση, Εκδ. Ποιότητα.