Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης
Οι Ρωμιοί της Ανατολής – Δεσμοί Ιστορίας, Πίστης και Ευθύνης.
Από τα βάθη της Ιστορίας, η ταυτότητα του Νεοέλληνα συνυφαίνεται στενά με εκείνη του Ρωμιού της Ανατολής – του Ορθόδοξου χριστιανού που έζησε και άνθησε στους κόλπους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και συνέχισε να υπάρχει ως κοινοτική οντότητα στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας. Η Ρωμιοσύνη, αυτή η πνευματική και πολιτισμική έκφραση του Ελληνισμού της καθ’ ημάς Ανατολής όπως πολύ εύστοχα διατύπωνε ο Κυρ-Φώτης , αποτέλεσε θεμέλιο λίθο του ελληνικού εθνικού αφηγήματος.
Η Εκκλησία, η γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα κράτησαν ζωντανή τη ρωμαίικη ταυτότητα σε περιοχές όπως η Κωνσταντινούπολη, η Καππαδοκία, ο Πόντος, η Ιωνία και η Μικρά Ασία. Αυτές οι κοινότητες υπήρξαν φορείς πνευματικότητας, γραμμάτων και εμπορικής δραστηριότητας, διατηρώντας στενούς δεσμούς με τον ελλαδικό κορμό, πολύ πριν τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους. Ο κοινός λόγος, η κοινή πίστη και η ιστορική μνήμη υπήρξαν οι γέφυρες που ένωναν αυτούς τους πληθυσμούς με τον ελεύθερο ελληνικό χώρο.
Από τη μία πλευρά, η Ελλάδα έχει καθήκον —ιστορικό, ηθικό και εθνικό— να διατηρεί τους δεσμούς με τον ρωμαίικο Ελληνισμό της Ανατολής. Η πολιτισμική και πνευματική παρακαταθήκη των κοινοτήτων αυτών είναι ανεξάντλητη. Η στήριξη προς την Ομογένεια, η ενίσχυση της ελληνορθόδοξης εκπαίδευσης και η διπλωματική προστασία των δικαιωμάτων τους συνιστούν εθνική επένδυση, όχι φιλανθρωπία.
Δυστυχώς όμως, από την άλλη πλευρά, το ελληνικό κράτος, ιδιαίτερα σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές, αδιαφόρησε ή στην καλύτερη των περιπτώσεων αδράνησε. Δεν αντέδρασε έγκαιρα και δυναμικά όταν η Κωνσταντινούπολη βυθιζόταν στην τρομοκρατία του 1955. Δεν προστάτεψε επαρκώς τους Έλληνες της Ίμβρου και της Τενέδου. Δεν αξιοποίησε συστηματικά τη ρωμαίικη διασπορά ούτε μεριμνά, σήμερα, ουσιαστικά για τη διατήρηση της πολιτισμικής τους ταυτότητας.
Πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της μέσης Ανατολής παρόλη την αραβική και μετέπειτα οθωμανική κυριαρχία, οι Ρωμιοί της Συρίας, του Λιβάνου και της Μεσοποταμίας διατήρησαν ζωντανή την ελληνική γλώσσα, το βυζαντινό ορθόδοξο δόγμα και τον πολιτισμό. Το έργο του Συρίου Ισαάκ του Σύρου αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Παρά τις κατακτήσεις, η ελληνική γλώσσα και η ορθόδοξη πίστη διατηρούνται αδιάκοπα στην εκκλησιαστική ζωή» (Historia Syriaca).
Ο ιερέας και ιστορικός Δημήτριος Καμπούρογλου αναφέρει επίσης:
«Οι Ρωμιοί της Ανατολής, παρά τις δυσκολίες, κράτησαν άσβεστη την ελληνική γλώσσα και πολιτισμική ταυτότητα, διατηρώντας στενή σχέση με την Κωνσταντινούπολη και το νεοελληνικό κράτος» (Ιστορία της Κωνσταντινουπόλεως, 1880).
Επιπλέον, ο αγαπημένος Φώτης Κόντογλου έρχεται πολύ σοφά να προσθέσει μεταγενέστερα:
«Οι Ρωμιοί της Μέσης Ανατολής είναι ζωντανό κομμάτι του ελληνισμού, καθώς διατήρησαν την ελληνική γλώσσα και θρησκεία από το Βυζάντιο έως σήμερα» (Η Ανατολή και οι Ρωμιοί, εκδ. Ακρίτας,1955)
Η ιστορική συνέχεια των Ρωμιών της Ανατολής με τους νεοέλληνες παρ’ όλα αυτά δεν περιορίζεται μόνο στη γλώσσα και την πίστη. Είναι μια συνέχεια πολιτισμική και εθνική, που περιλαμβάνει τη διατήρηση παραδόσεων, εθίμων, και συλλογικής μνήμης. Αυτό εξηγεί και την ηθική υποχρέωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους να στηρίξει τους Ρωμιούς της Ανατολής, ειδικότερα στις δύσκολες περιόδους κρίσης που βιώνουν σήμερα.
Η στήριξη τους είναι σίγουρο ότι θα ενισχύε τον ελληνισμό σε μια περιοχή γεωπολιτικά στρατηγική, επιβεβαιώνοντας την ιστορική συνέχεια και το κύρος της Ελλάδας.
Η προστασία τους θα αποτελούσε το δίχως άλλο απόδειξη της συνέχειας και της βιωσιμότητας του ελληνικού πολιτισμού πέρα από τα γεωγραφικά όρια του σύγχρονου ελληνικού κράτους.Το ελληνικό κράτος έχει ηθική υποχρέωση να παράσχει αρωγή σε όσους διατηρούν ζωντανή την ελληνική ταυτότητα σε περιβάλλοντα ξενικής κυριαρχίας και δοκιμασίας.
Όλοι βλέπουμε ότι η επιλεκτική ευαισθησία και οι ατυχείς πολιτικές επιλογές οδήγησαν σε μια συρρίκνωση που δεν ήταν αναπόφευκτη. Αντί η Ελλάδα να είναι το στήριγμα και η ελπίδα αυτών των κοινοτήτων, συχνά λειτούργησε και συνεχίζει να λειτουργεί ως αμήχανος παρατηρητής.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Ρωμιοί της Ανατολής, διατηρώντας αναλλοίωτη την ελληνική τους ταυτότητα, αποτελούν ζωντανή γέφυρα με τους νεοέλληνες, και η ιστορική αυτή σύνδεση απαιτεί από το ελληνικό κράτος όχι μόνο να την αναγνωρίσει, αλλά και να την προστατέψει έμπρακτα.
Οφείλουμε λοιπόν να αναθεωρήσουμε. Να ξαναβρούμε τον νήμα της ιστορικής συνέχειας. Να θυμηθούμε πως οι Ρωμιοί της Ανατολής δεν είναι κάποιοι “άλλοι” —αλλά είναι κομμάτι του εαυτού μας. Κι αν το κράτος καθυστερεί, ας μην αργήσει και η κοινωνία των πολιτών, οι διανοούμενοι, οι νέοι, να αναγνωρίσουν αυτή την κληρονομιά, να τη στηρίξουν, να την υπερασπιστούν.
Γιατί όπως έγραψε και ο Σεφέρης, «η Ρωμιοσύνη είναι φυλή συνόκαιρη του κόσμου, κανένας δεν την εβρέθηκε για να την εξολοθρέψει».
Βιβλιογραφία και Πηγές:
* Ισαάκ ο Σύρος, Historia Syriaca, εκδ. Βυζαντινά Χρονικά, 2012
* Δημήτριος Καμπούρογλου, Ιστορία της Κωνσταντινουπόλεως, Αθήνα, 1880
* Φώτης Κόντογλου, Η Ανατολή και οι Ρωμιοί, Ακρίτας, 1955
Σημ. επί της φωτογραφίας:
Η Μααλούλα, φωλιασμένη ανάμεσα σε απόκρημνες εκτάσεις, 35 μίλια βορειοανατολικά της πρωτεύουσας, Δαμασκού, ενσαρκώνει εδώ και αιώνες τις αρχαίες ρίζες του Χριστιανισμού στη Συρία και αποτελούσε ως σήμερα ένα σημαντικό κομμάτι του θρησκευτικού μωσαϊκού της χώρας. Είναι μια σπάνια κοινότητα όπου οι ντόπιοι εξακολουθούν να μιλούν και να λειτουργούν στα Αραμαϊκά, τη γλώσσα του Ιησού, και διαθέτει μια ιστορία συνύπαρξης μεταξύ των δύο τρίτων του πληθυσμού της που ήταν μέχρι πρόσφατα Χριστιανοί και του άλλου τρίτου, που ήταν Σουνίτες Μουσουλμάνοι. Εδώ και λίγο καιρό όμως «Οι Χριστιανοί σφαγιάζονται στη Μααλούλα» καταγγέλλουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η πόλη επιβίωσε επί 2000 χρόνια, για να καταστραφεί τώρα όπως δείχνουν τα πράγματα. Οι Χριστιανοί, από περισσότεροι από 1.000 που ήταν, υπολογίζονται πια σε λιγότερους από 200 με συνεχώς πτωτική πορεία.