Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.
Ματωμένος Δεκέμβρης – Σαν σήμερα 21 Δεκεμβρίου του 1944 η σύλληψη και η άνανδρη δολοφονία της Ελένης Παπαδάκη, της κορυφαίας τραγωδού του Μεσοπολέμου, από το ΕΑΜ.
Μια από τις πιο μαύρες σελίδες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας αποτελεί αναμφισβήτητα η στυγνή δολοφονία της Ελένης Παπαδάκη, μετά τα τραγικά Δεκεμβριανά του 1944. Η Παπαδάκη ήταν το πλέον επώνυμο θύμα αυτής της εποχής πολιτικής και κοινωνικής βίας.
Από εύπορη οικογένεια Φαναριώτικης καταγωγής, απόφοιτος της Γερμανικής Σχολής Αθηνών, με σπουδές φιλολογίας, φωνητικής και μουσικής, η Παπαδάκη μιλούσε άπταιστα γερμανικά, αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά. Έπαιζε Μπετόβεν στο πιάνο και απάγγελλε Αισχύλο σε τέλεια αρχαία ελληνικά, καθώς και Γκαίτε και Σίλερ στο πρωτότυπο. Το ντεμπούτο της έγινε στα 17 της στην παράσταση «Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα», ενώ στα 26 πρωταγωνίστησε στην Επίδαυρο ως Κλυταιμνήστρα στην πρώτη παράσταση τραγωδίας στον σύγχρονο ελληνικό κόσμο.
Η ερμηνεία της στην τραγωδία και στις θεατρικές παραστάσεις γενικότερα ήταν τέτοια που οδήγησε ακόμη και τη Μαρία Κάλλας να αναφέρει πως «πατούσε» πάνω στις ερμηνείες της Παπαδάκη, ενώ ο Μάριος Πλωρίτης δήλωνε στον Κώστα Γεωργουσόπουλο ότι κανένας νέος κριτικός δεν είχε δει ποτέ το ύψος του λειτουργήματος που ασκούσε η Ελένη.
Αντισυμβατική και ανεξάρτητη, η Παπαδάκη ζούσε ελεύθερα, οδηγούσε, κάπνιζε, κυκλοφορούσε με γούνες και το σκυλάκι της τον Μπόντζο. Η προσωπική της ζωή και η φήμη της έγιναν πηγή φθόνου,συνάδελφοι καλλιτέχνες φέρονται να προσπάθησαν να διακόψουν παραστάσεις της από ζήλια, ενώ άλλοι έκρυβαν τα μάτια τους στα παρασκήνια για να ακούσουν τη θεϊκή της φωνή.
Η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα εκείνη την περίοδο ήταν εκρηκτική. Η Παπαδάκη, κατηγορήθηκε από τους κομμουνιστές συναδέλφους της για «σχέσεις με τους κατακτητές». Το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών, υπό πίεση της Αριστεράς, δημοσίευσε λίστα με «προδότες ηθοποιούς», όπου η Παπαδάκη εμφανίστηκε στην δέκατη θέση. Οι ενέργειες αυτές πυροδότησαν το μίσος και αποτέλεσαν τη βάση για την εκτέλεσή της.
Στις 21 Δεκεμβρίου 1944, η Παπαδάκη συνελήφθη από δυνάμεις υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ. Παρά τη διάσωσή της πολλών κρατουμένων και τη διάθεση να παρουσιαστεί σε δίκαιη «δίκη», η Παπαδάκη έπεσε θύμα της εκδικητικότητας και του φθόνου, τόσο από συναδέλφους της όσο και από πολιτικές δυνάμεις. Μεταφέρθηκε στα Διυλιστήρια της ΟΥΛΕΝ στο Γαλάτσι, όπου δολοφονήθηκε με δύο σφαίρες στον αυχένα. Το σώμα της βρέθηκε στις 26 Ιανουαρίου 1945 μαζί με άλλα θύματα της περιόδου αυτής.
Η δολοφονία της Ελένης Παπαδάκη συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία και μεταστράφηκε η κοινή γνώμη εναντίον του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Αποδείχθηκε ότι η συνδυασμένη βία των πολιτικών και προσωπικών αντιζηλιών κατέστησε τον Δεκέμβρη του 1944 έναν από τους πιο ματωμένους και ντροπιαστικούς μήνες για τον πολιτισμό και το θέατρο στην Ελλάδα.
Η κηδεία της στις 28 Ιανουαρίου 1945 στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση θρήνησε ως εθνική απώλεια. Η μνήμη της συνεχίζει να ζει στις θεατρικές αίθουσες, στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου και στο έργο της, ενώ το Εθνικό Θέατρο τίμησε το όνομά της με αίθουσα στο ισόγειο του «Ρεξ», με την παράσταση «Για την Ελένη» να αναδεικνύει τη ζωή και το δράμα της στο σύγχρονο κοινό.
Η Παπαδάκη παραμένει σύμβολο της τέχνης, της ακεραιότητας και της τραγικής μοίρας που μπορεί να επισυνάπτεται στην ανεξαρτησία και την αλήθεια μέσα σε σκοτεινές εποχές πολιτικής βίας.🕊️✝️
Στον Μάνο Ελευθερίου χρωστάμε την έρευνα γύρω από την δολοφονία της μεγάλης ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη, στα Δεκεμβριανά το 1944, καθώς και το μυθιστόρημα του «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές» το 2006.
Η Ελένη Παπαδάκη όπως ανακάλυψε ο ποιητής οδηγήθηκε στα γραφεία της Λαϊκής Επιτροπής του ΕΑΜ. Είχε περάσει από λαϊκή δίκη του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών (που ήταν τότε εαμοκρατούμενο) και την είχαν διαγράψει. Στο στόχαστρο τότε βρέθηκαν όλοι οι δεξιοί, φιλελεύθεροι και τροτσικιστές που αποτελούσαν μαύρο πανί για τον Γ.Γ του ΚΚΕ τον Ζαχαριαδη (που τότε δεν ήταν στην Αθήνα).
Το έγκλημα της Παπαδάκη ήταν ότι ήταν αστή και διέσωσε 32 κρατούμενους των Ναζί από τον θάνατο.
Την είπαν «πουτάνα» γράφει ο Ελευθερίου. Αυτή όμως χρησιμοποιούσε μόνο τον θαυμασμό των άλλων, δεν «πήγε» ποτέ με τον εχθρό. Και την γνωριμία της με τον πρωθυπουργό τον Ράλλη, που ήταν φίλος του πατέρα της.
Γνωστοί ηθοποιοί την έστειλαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Γυναίκες συνάδελφοί της που ήταν στο Χορό της Εκάβης της φέρονταν πρόστυχα και χυδαία. Και πήραν την εκδίκησή τους με το λαϊκό δικαστήριο. Γνωστά ονόματα συμμετείχαν. Το πτώμα της το βρήκαν ένα μήνα μετά.
Αυτής της αγωνίστριας της τέχνης και της ελευθερίας, που διέπραξε το έγκλημα να μην ανήκει στο ΕΑΜ.
Ο Μάνος Ελευθερίου παθιάστηκε και αφιερώθηκε στην δικαίωση της.
Λένε ότι αν την είχαν αφήσει να ζήσει, θα γινόταν η μεγαλύτερη Ελληνίδα ηθοποιός (γι’ αυτό την φθονούσαν).
Στο μυθιστόρημά του, της δίνει μια δεύτερη ζωή και λέει ότι δεν πέθανε τότε αλλά ζει.
Στον Μάνο Ελευθερίου παρέδωσε το αρχείο του ο βιογράφος της Πολύβιος Μαρσάν, το βιβλίο-λεύκωμα του οποίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη είναι δυστυχώς εξαντλημένο. Η συνεισφορά του Ελευθερίου έγκειται και στο γεγονός ότι με το μυθιστόρημά του την έκανε περισσότερο γνωστή στο ευρύ κοινό. Πολύ καλό είναι όσον αφορά βιογραφία και πληροφορίες το βιβλίο (κύκνειο άσμα) του Δημοσθένη Κούκουνα, σημαντικού ερευνητή του Μεσοπολέμου και της δεκαετίας του 40.
ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ // ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΣ – ΚΟΥΚΟΥΝΑΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ – Βιβλιοπωλείο Πολιτεία https://share.google/KHfdZeRGlw1wPdMiB
Οι ηθικοί αυτουργοί της Δολοφονίας της ήταν οι ΕΑΜίτες ηθοποιοί, Σπύρος Πατρίκιος, Χρήστος Τσαγανέας, Θόδωρος Μορίδης, Νίτσα Τσαγανέα, Αιμίλιος Βεάκης, Δημήτρης και Μιράντα Μυράτ, Λυκούργος Καλλέργης, Άννα Λώρη, Αλέκα Παϊζη, Ασπα Παπαθανασίου, Δήμος Σταρένιος, Καίτη Ντιριντάουα, Πάνος Καραβουσάνος κ.α.
Τα εξής συγκλονιστικά λόγια του Αγγ.Σικελιανού στην κηδεία της Παπαδάκη αποτυπώνουν το μεγαλείο και την οδύνη της Ελλάδας για τον άδικο χαμό ένός από τα πιο λαμπρά της τέκνα:
«Μνήσθητι Κύριε, Για την ώρα που η λεπίδα του φονιά άστραψε κι΄ όλος ο θεός της Τραγωδίας εφάνη. Μνήσθητι Κύριε για την ώρα που άξαφνα, κι οι εννιά αδελφές εσκύψαν να της βάλλουνε των αιώνων το στεφάνι».
