Γράφει ο Στυλιανός Καβάζης.
Στην ελληνική ιστοριογραφία, ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897 έχει επικρατήσει να αποκαλείται «Ατυχής». Ο όρος αυτός, όμως, περιορίζει την ιστορική κατανόηση του γεγονότος και αδικεί τόσο τις προθέσεις όσο και τα αποτελέσματα της σύγκρουσης. Η ίδια η λέξη υπονοεί μια περιττή ή αποτυχημένη ενέργεια, ενώ στην πραγματικότητα ο πόλεμος αυτός υπήρξε προϊόν εθνικής συναίνεσης και αναγκαία θυσία για έναν ανώτερο σκοπό, την ελευθερία της Κρήτης.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Κρήτη βίωνε επαναλαμβανόμενες εξεγέρσεις και σκληρές οθωμανικές κατασταλτικές ενέργειες. Ο πληθυσμός του νησιού ήταν διχασμένος σε μουσουλμάνους (τουρκοκρητικούς) και χριστιανούς Έλληνες, με τους τελευταίους να διεκδικούν την ένωση με την Ελλάδα. Οι σφαγές, οι διωγμοί και η καταπίεση οδήγησαν την ελληνική κυβέρνηση να στείλει στρατεύματα και να υποστηρίξει ενεργά την κρητική υπόθεση, γνωρίζοντας ότι αυτό μπορούσε να σημάνει πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η σύγκρουση του 1897 διήρκεσε λιγότερο από ένα μήνα και περιορίστηκε κυρίως στο μέτωπο της Θεσσαλίας. Παρά την υποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων και την απώλεια εδαφών προσωρινά, κάτι που δεν γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι ότι οι ανθρώπινες απώλειες για την Ελλάδα ήταν σχεδόν οι μισές από εκείνες του αντιπάλου. Βέβαια η ήττα στο στρατιωτικό πεδίο επισκίασε το σημαντικότερο αποτέλεσμα της σύρραξης χάρη στις διεθνείς παρεμβάσεις που ακολούθησαν και η Κρήτη επιτέλους απέκτησε καθεστώς αυτονομίας το 1898, με Ύπατο Αρμοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο, ανοίγοντας τον δρόμο για την ένωση με την Ελλάδα το 1913.
Ο πόλεμος του 1897 λοιπόν λειτούργησε ως καίριο σημείο καμπής για τον ελληνικό στρατό και το κράτος. Η εμπειρία της σύγκρουσης αποκάλυψε οργανωτικές και επιχειρησιακές αδυναμίες που αντιμετωπίστηκαν συστηματικά στα χρόνια που ακολούθησαν, με τη βοήθεια της Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής. Οι μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν αποδείχθηκαν καθοριστικές για τις νίκες των Βαλκανικών Πολέμων (1912–1913) λίγα χρόνια μετά, όταν η Ελλάδα κατάφερε να υπερδιπλασιάσει την επικράτειά της.
Αν ιδωθεί μόνο μέσα από το πρίσμα της άμεσης στρατιωτικής έκβασης, ο πόλεμος του 1897 ίσως φαίνεται μια αποτυχία. Όμως η ιστορία κρίνεται από τη συνολική πορεία και τις μακροπρόθεσμες συνέπειές της. Ο πόλεμος αυτός, αν και δύσκολος και αιματηρός, υπηρέτησε έναν δίκαιο σκοπό, πέτυχε τον βασικό πολιτικό του στόχο και προετοίμασε την Ελλάδα για τις μεγάλες νίκες που ακολούθησαν. Συνεπώς, ο χαρακτηρισμός «Ατυχής» είναι όχι μόνο ανεπαρκής, αλλά και προσβλητικός για τη μνήμη όσων πολέμησαν.
Ορθότερα, ο πόλεμος του 1897 θα πρέπει να κρίνεται ως μια αναγκαία εθνική δοκιμασία μια στιγμή, όπου η Ελλάδα, παρά τις αδυναμίες της, στάθηκε στο πλευρό ενός τμήματος του έθνους της και έβαλε το θεμέλιο για την οριστική απελευθέρωση της Κρήτης.